Page 25 - OnzeTaal_jan2020_HR

likflooien, flierefluiter, flikflak, hatsiekiedee. fiebelefors ‘Direct, meteen, overhaast, op stel en
Frivole, koddige woorden zijn het, gewaagd, sprong’. Het woord is waarschijnlijk een verbasterde
lichtzinnig, onbezonnen. Als je er goed naar vertaling van het Latijnse flebile fortis (‘hevig jamme-
F kijkt, denk je misschien: wat staat er in rend’), al gaapt er een onverklaarbaar gat tussen de
hemelsnaam? Hoe zijn we ooit aan deze woorden ge- Latijnse en de Nederlandse betekenis.
komen? Bij sommige heb je misschien de neiging om
te gaan zingen: hatsiekiedee, ammehoela, hoelahoep. flierefluiter ‘Losbol, levensgenieter, iemand die
Wij noemen ze ‘huppelwoorden’. Ze zijn speels, het werken niet heeft uitgevonden’. Van Dale schrijft
zwaaien, dansen op een koord, tuimelen in het rond. bij flierefluiter dat het eerste deel van dat woord moge-
Niet zelden blijken huppelwoorden hun dartele leven lijk verwijst naar de plant vlier, waarvan kinderen
al vrij lang te leiden in de Nederlandse taal. De meeste fluitjes maken. Op de website van Natuurmonumen-
zijn in ieder geval niet van vandaag of gisteren. ten staat hoe je dat doet. Het zijn zeven stappen, te
beginnen met het afsnijden van een vingerdikke tak
DARTEL van de vlier om uiteindelijk te eindigen met het via
Huppelwoorden zijn vooral zo dartel vanwege hun klank een vinger afsluiten van de achterkant van de pijp. En
en vorm, minder vanwege hun inhoud, al speelt die wel dan is het zover: op de vlier fluiten, oftewel: fliereflui-
altijd een beetje mee. Een woord met een negatieve en ten.
pijnlijke betekenis, bijvoorbeeld ebola, noemen we geen
huppelwoord, terwijl een woord dat min of meer dezelf- flikflak ‘Achterwaartse handstand-overslag bij het
de klank en vorm heeft, bijvoorbeeld eldorado, wel dat turnen’. Het is deels een klanknabootsend en deels
etiket kan krijgen. Alleen als de negatieve betekenis van een klankschilderend woord. Bij een klanknabootsing
een woord heel beperkt is of door het woord zelf al ge- wordt met het woord zo goed en zo kwaad als het gaat
relativeerd wordt, kan het woord toch in de categorie het geluid weergegeven dat de actie of iets anders
huppelwoorden vallen. Akkefietje is er een voorbeeld van. voortbrengt. Bij klankschildering gaat het om het uit-
Een akkefietje is een probleem, maar wel een klein pro- drukken van een sfeer, een snelheid, een emotie.
bleem, een kleine ruzie, een onenigheid. Het woord
komt ook alleen in de verkleinvorm voor, en die ver- flikflooien ‘Vleien, aanhalig liefkozen’. Het tweede
kleinvorm vergoelijkt de negatieve insteek en verleent deel van het woord is mogelijk een vorm van vleien.
het woord zelfs de charme die nodig is om het een hup- Het eerste deel kan erbij zijn gekomen om de gevoels-
pelwoord te kunnen noemen. waarde van het tweede deel te versterken, zonder dat
Natuurlijk is niet objectief vast te stellen welke woor- het een echte betekenis heeft.
den wel en welke niet huppelwaardig zijn. We geven hier
slechts een kleine opsomming van woorden die we zelf foetsie ‘Weg, verdwenen’. Er zijn twee herkomst-
huppelwoorden vinden. Er zitten diverse halve herha- verklaringen voor dit woord. De eerste is dat het van
lingswoorden bij, samengestelde woorden waarvan het het Duitse woord futsch is afgeleid, dat in dezelfde
tweede deel een gedeelte van het eerste deel herhaalt, betekenis (dus ‘weg’ en ‘verdwenen’) voorkomt. De
niet zelden met een vorm van rijm (begin- of eindrijm) andere verklaring is dat het van het Italiaanse fuggi
erin, zoals bij flierefluiter en boogiewoogie. Blijkbaar laat komt, met als betekenis ‘vlucht’ (als gebiedende wijs),
rijmende herhaling een woord gemakkelijk huppelen. van het werkwoord fuggire (‘vluchten’).

ammehoela ‘Ja, bekijk het’ of ‘doe het lekker zelf’. hatsiekiedee ‘Klankschilderende uitroep, onder
Dat is de betekenis van ammehoela. En als je ‘ammehoe- andere gebruikt als een klus snel geklaard is’. Ook
la’ zegt, mag je jezelf ook nog met één hand een pets op voorkomend als ‘hatsekiedee’. Lowieke de Vos, een
je kont geven. Aangenomen wordt dat het woord is ont- van de personages uit de vroegere tv-serie De Fabel-
staan in het Amsterdamse revuecabaret van negentig tjeskrant, riep het geregeld uit: ‘Hatsiekiedee!’ Op de
jaar geleden. Het verwees naar de Afghaanse sjah (= ko- markt in Oosterhout (Noord-Brabant) staat een stand-
ning) Amanoellah, die begin 1929 moest aftreden na zijn beeld met de naam Hatsiekedee; het beeld is het hoofd
vruchteloze pogingen om het land te moderniseren vol- van een carnavalsvierder.
gens westers model. Veel Afghanen wilden niets weten
van de moderniseringsplannen van de koning en zijn hoelahoep ‘Hoepel’. Hoela is de naam van een dans
vrouw. Ze gaven Amanoellah bij wijze van spreken een uit Hawaii, waarvan de bewegingen lijken op de bewe-
schop onder de kont. Die gebeurtenis, waarover in kran- gingen die iemand maakt die aan het hoelahoepen is,
ten werd geschreven, sprak in Nederland blijkbaar tot de en hoop is het Engelse woord voor ‘hoepel’.
verbeelding, net als de naam, al werd die ten behoeve
van de uitroep wel nog iets veranderd zodat hij nog wat hoteldebotel ‘Smoorverliefd, stapelgek (op
gemakkelijker in de mond kwam te liggen. iemand), helemaal van streek’. Het woord is waar-
schijnlijk een verbastering van het Jiddische woord
boogiewoogie Dit woord voor een bepaalde muziek- over(le)wotel, dat teruggaat op het Hebreeuwse ābhar
stijl swingt zelfs zonder de muziek erbij. De benaming is u-bhātēl, in de betekenis ‘heengegaan en van de
.
naar alle waarschijnlijkheid een verbastering van een wereld verdwenen’. Hoe de betekenisverandering
danswoord uit een Afrikaanse taal, mboeki mvoeki. heeft plaatsgevonden, is onduidelijk. ONZE TAAL 2020 — 1

croque-monsieur Sandwich van geroosterde snee- huppelen Huppelen is dansend voortbewegen waar-
tjes brood, waarbij het beleg, meestal ham of kaas, mee- bij de beenbeweging links-links en vervolgens rechts-
geroosterd is. Het eerste deel van dit Franse woord heeft rechts is of eerst rechts-rechts en dan links-links. In
de betekenis ‘kraken’, zoals ook in kroket, waarvan de ieder geval moet elk been steeds twee keer de grond
vroegere spelling croquette was. Letterlijk vertaald is raken voordat het volgende been aan de beurt is. De
croque-monsieur een krakende meneer. armen bewegen mee met het huppelen. Huppelen is zo  25