Page 22 - OnzeTaal_jan2020_HR

Wel heb ik ooit!

Als iemand zegt dat hij de afwas ‘wel’
doet, doet hij die dan met plezier of juist Illustratie: Hein de Kort
niet? Het ligt er maar aan hoe je wel
uitspreekt. Over de vele betekenissen
van een klein woordje.

IRENE DE POUS

et woordje wel is sinds onze kindertijd een
trouwe metgezel. In deze vroege jaren heeft het
H zich in ons brein genesteld als tegenstelling
van niet. Een ideaal woordje om tegenspraak te oefenen
en klasgenootjes te ontmaskeren. ‘Je hebt dat dropje wél
gepakt.’ ‘Nietes.’ ‘Welles.’
‘Wedden dat jij die boom niet in durft?’ ‘Echt wel!’
Wel is hier de hoeder van een overzichtelijke wereld.
Een wereld van tweedelingen, van zwart-wit en dus ook
wel-niet.
De oorspronkelijke betekenis van wel is ‘goed’. Ook
dan suggereert het een tegenstelling. In het dagelijks
taalgebruik komen we deze betekenis nog slechts tegen
in enkele uitdrukkingen, zoals wel thuis en welterusten.
En natuurlijk in samenstellingen. Denk aan weldoorvoed,
welbespraakt en welgebouwd. Voor het overige doet het
gebruik van wel in deze betekenis inmiddels archaïsch Naast aanzetten wil zo’n wel soms ontzag uitlokken.
aan (“Moge het je wel bekomen”). Vergelijk ‘Het zeewater kan tot vier meter stijgen’ met
‘Het zeewater kan tot wel vier meter stijgen.’ Wel geeft
KONING hier een aanwijzing voor hoe je dit feit moet interprete-
Het positieve duidelijk-tegenovergestelde-van-niet-wel ren (‘vier meter, dat is dus héél véél’).
is voor mensen die Nederlands leren de primaire beteke- Een grappige variant van dit grootheids-wel vinden
nis van het woordje wel. En waarschijnlijk voor iedereen we ook terug in de samenstelling welnee. Dat is heel erg
die je het spontaan op straat zou vragen. Maar in ons nee, met behulp van wel. Andersom betekent welja dan
dagelijks taalgebruik kun je veel meer met wel – wat dan weer niet ‘heel erg ja’.
weer een crime kan zijn voor mensen die de taal leren. Wel kan de besproken werkelijkheid in twijfel trek-
Want veel vaker dan niet roept wel juist een wereld op ken: ‘Hou je wel van me?’ Met een zin als ‘Dat kan hij
van grijstinten en onzekerheden. nou wel zeggen’ bedoelt de spreker dat de waarde van
Zo is wel een koning in het uitnodigen tot subtekst: het gezegde verwaarloosbaar is. Onzekerheid is er ook
dat wat niet wordt uitgesproken, maar geraden moet bij het wel dat hoop of een vermoeden uitdrukt: ‘Hij zal
worden door de toehoorder. De toehoorder heeft dan als morgen wel bellen’ of ‘Je zult wel blij zijn.’ En ook bij
enige hulpmiddelen de context, intonatie, kennis van ongeloof: ‘Heb je wel gehoord van de aanslag?’
het karakter van de spreker en de geschiedenis die je Zo ontdoet wel de werkelijkheid van zwart-witdenken
samen hebt. Neem de zin: ‘Ik doe de afwas wel.’ Dit kan door nuances aan te brengen: ‘Ik hou wel van schaatsen
een irritant grootmoedigheids-wel zijn (‘want als ik het (terwijl ik verder aan alle sporten een hekel heb).’ En:
jou vraag krijgen we weer ruzie en daar heb ik geen zin ‘Het stinkt hier wel (maar voor het overige is het een
in, dus ik zal wel weer de wijste zijn’). gezellig en knus vakantiehuisje).’
Maar het kan ook een ontfermend ik-hou-zoveel-
van-je-wel zijn (‘want jij hebt al zoveel aan je hoofd en ‘HET GAAT WEL’
de afwas is wel het minste dat ik even voor je kan doen Helemaal sterk: in het grijze gebied tussen de uitersten
om je leven lichter te maken’). wel en niet kan wel soms verdacht dicht tegen niet aan
Of een berekenend wel (‘maar dan moet jij met een kruipen. Als je je bezoek vraagt hoe het eten bevalt, en
andere huishoudelijke taak over de brug komen die even de gast zegt: ‘Het is wel lekker’, dan zou ik me toch ach-
ONZE TAAL 2020 — 1 GRAPPIGE VARIANT biertje besteld worden om te kletsen over wat er scheelt.
ter de oren krabben over het gerecht. Hetzelfde geldt
vervelend is’).
voor een zin als: ‘Het gaat wel.’ Dan moet er gauw een
Het is dit zogeheten ‘modale gebruik’ van wel dat het

Er is het gelijkhebberige wel: ‘Ik dacht wel dat je me om
hulp zou vragen.’ Als je wel weghaalt uit de zin, bekent
– samen met andere kleine woordjes, zoals maar, nou en
de spreker juist zijn ongelijk: ‘Ik dacht dat je me om
ook – zo interessant maakt. Deze modale partikels kun
hulp zou vragen (maar blijkbaar was het niet nodig).’
En er is het grootheids-wel: ‘Ik heb je wel honderd keer
wordt (‘Het is lekker’), maar die krijgt wel een heel
andere emotie of intentie. Wat in elke situatie precies
gebeld.’ En: ‘Ik kan wel een gat in de lucht springen.’ je ook vaak weglaten zonder dat de zin ongrammaticaal
Hoewel deze zinnen ook zonder wel kunnen, zet wel het die emotie of intentie is, kan stof voor eindeloos fanta-
22 net even dikker aan. seren zijn. 