Page 28 - OnzeTaal_dec2019_HR

RAARWOORD GUUS MIDDAG

Over opmerkelijke woorden, oud en nieuw.

Oön

n Plato’s Symposium vertelt Aristophanes hoe vol- bezie niet. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
gens hem de liefde, het hevige verlangen naar een weet te melden dat het in sommige streken een andere
I wederhelft, in de mens is ontstaan. Hij komt met naam is voor de lijsterbes.
een mooi verhaal over vroeger, toen de mensen nog wa- In een Duitse vertaling kom ik “Arlesbeeren” tegen.
ren voorzien van vier benen, vier armen en twee gezich- Dat zijn bessen van de Arlesbaum, ook wel bekend als de
ten. Maar die oermensen begonnen zich in de ogen van Elsbeerbaum, een boom waar elsbessen aan groeien –
de goden wat al te brutaal te gedragen, waarop de opper- een soort lijsterbessen. In een andere Duitse vertaling
god Zeus besloot ze te halveren. Zo ontstond de nu nog tref ik hier dan juist weer de “Erdbeerbaum” aan, waar-
steeds bekende vorm met twee benen, twee armen en van de vruchten zoveel op aardbeien lijken. In het En-
één gezicht. In de vertaling van Gerard Koolschijn gels doet Aristophanes het met “the fruit of the service
(1987): “Nadat hij dat gezegd had, sneed hij de mensen tree”. Met service tree wordt in het Nederlands de elsbes
doormidden, zoals je een kweepeer snijdt voor je hem aangeduid, maar ook wel de peerlijsterbes of – let op –
inmaakt.” het krentenboompje.
Die vergelijking verraste me. Zou Aristophanes 2500 Waar vergeleek Aristophanes het doormidden snijden
jaar geleden werkelijk over kweeperen hebben gespro- van de mens nu precies mee? Dit is wat er in het Grieks
ken? Ik sloeg er eens een andere vertaling op na. Xaveer staat: ta oa, meervoud van to oön. Het woordenboek
de Win (1965): “Zo sprak hij en sneed de mensen in twee Grieks van Koenen vermeldt bij to oön: “de vrucht van de
zoals men morellen doorsnijdt voor de inmaak.” Morel- kwalsterbezieboom, ± morel (ingemaakt gegeten)”.
len zijn grote rode zure kersen, ook wel krieken ge- Maar wie gelooft dat nu nog? Ik stel voor het woord on-
noemd, of griottes – maar het zijn geen peren. En dit is vertaald te laten. “Nadat Zeus dat gezegd had, sneed hij
weer een andere vertaling (School voor Filosofie, 1984): de mensen doormidden, zoals je een oön snijdt voor je
“Zo sprak hij, en tegelijkertijd sneed hij alle menselijke hem inmaakt.” Een oön is een vrucht die allerlei ge-
wezens in tweeën. Het leek net de kwalsterbezievrucht daanten (peer, kers, aardbei, krent, bes) kan aannemen,
die men doorsnijdt om die te drogen.” De kwalsterbezie- maar – dat is het belangrijkste – hij is altijd goed door-
vrucht – wat is dat nu weer? Van Dale kent de kwalster- snijdbaar. 

YPE

ONZE TAAL 2019 — 12

28