Page 31 - OnzeTaal_dec2019_HR

PROFTAAL
VERTAALD DOOR ...

Een vertaler over zijn of haar weerbarstigste vertaalprobleem,
en de oplossing ervan.

Karol Lesman Zoek het

zelf uit

Wat is het grootste vertaalprobleem dat u bent
tegengekomen?
Over zijn verhalenbundel Widmokrąg (2004) zegt de
schrijver zelf dat het zijn enige vertaalbare boek is. a zestig afleveringen van de rubriek ‘Prof-
Daar had ik na het lezen van alleen al de titel als verta- taal’ moet u het onderhand zelf ook kunnen.
ler toch andere gedachten over, want de Pool Wojciech N Een lezer schreef mij ooit: “Uw stukjes
Kuczok (1972) heeft me met het schrijven van dit boek munten uit in vrijblijvendheid, wazige overpeinzin-
gedwongen mijn stellige overtuiging dat ‘onvertaal- gen en taalkundige mijmeringen, die elke aardige
baar’ niet bestaat, op zijn minst te nuanceren. Ja, gebruiker van het Nederlands kan bedenken.” Dat
alleen al de titel: een neologisme en woordspel in één. was ongetwijfeld als kritiek bedoeld, maar ik wil in-
Door in het bestaande Poolse woord widnokrąg (‘hori- derdaad altijd laten zien dat iedereen (“elke aardige
zon’, maar als je het letterlijk vertaalt ‘gezichtskring’) gebruiker van het Nederlands”) kan nadenken over
de n in een m te veranderen, komt de schrijver tot een taalgrenzen die vaak onscherp zijn (“wazig”), en dat
knap associërende titel – een samentrekking van de taalregels ter discussie kunnen staan zonder dat deze
woorden widmo (‘spook’) en krąg (‘cirkel’) – voor zijn overpeinzingen (“mijmeringen”) meteen tot andere
zich in het grensgebied van leven en dood afspelende regels moeten leiden (“vrijblijvendheid”).
liefdesverhalen: widmokrąg. In een tijdsgewricht waarin tijd geld is en elke taal-
uiting direct nut moet hebben en liefst zo beknopt
Hoe hebt u het opgelost? mogelijk moet zijn, is het misschien eerder gebruike-
Ik vond de door de Nederlandse uitgever voorgestelde lijk om problematische taalconstructies te vermijden
titel Heksenkring te simpel, te eenduidig en eigenlijk dan om ze uitgebreid te overdenken. Het aandachtig
gewoon incorrect. Bovendien wilde ik per se trouw blij- beschouwen van taalvorm en betekenis is echter een
ven aan de taalnieuwigheid van het origineel en zelfs waarde die alleen al vanuit het belang van de taal zelf
aan de werkwijze van de auteur waarmee hij tot deze gerechtvaardigd is. Taal is waarschijnlijk het belang-
taalnieuwigheid was gekomen. Na lang wikken en we- rijkste fenomeen op aarde (zonder taal zouden wij
gen meen ik een aanvaardbare vertaling te hebben ge- geen enkel ander fenomeen kunnen benoemen,
vonden van deze aanvankelijk onvertaalbaar geachte bijvoorbeeld), en de eigenschap waar je als mens het
titel. Aanvaardbaar maar niet vlekkeloos, want waar de laatst afstand van zou willen doen. Als je de keuze
schrijver één letter veranderde, moest ik er twee wijzi- hebt: een arm verliezen of je taalvermogen, zal nie-
gen. Door in het bestaande Nederlandse woord scheme- mand het laatste kiezen.
ring (volgens Van Dale ‘door de dampkring naar de aar- Als taal dan het belangrijkste is wat er bestaat,
de teruggekaatst zonlicht wanneer de zon al (of nog) waarom zou je dan niet willen weten hoe de taal
onder de kim is’ maar ook ‘vage, niet heldere voor- werkt of in elkaar zit? Taalbeschouwing is daarom iets
stelling’) de e en de m te veranderen in respectievelijk wat iedereen op een eigen manier zou moeten kun-
een i en twee m’s kwam ik tot een samenvoeging van nen. Hoe dan? Welnu, in zijn eenvoudigste vorm: je
de woorden schim (‘widmo’) en ring (‘krąg’): het (al- eigen taalgevoel vergelijken met dat van anderen,
thans in Van Dale) niet bestaande Nederlandse woord met de taaluitingen die je om je heen hoort of leest,
schimmering. en met taalbeschrijvingen of -voorschriften die je
kunt opzoeken. Dat is waar het op neerkomt, en dat
kan inderdaad iedereen.
Karol Lesman (1951) vertaalt Op de plaats van deze column zal in januari een
sinds veertig jaar uit het nieuwe rubriek beginnen, ‘De thuisontleder’, waarin
Pools. Momenteel werkt hij de oude schooltermen uit de zinsontleding onder het
aan de vertaling van de ro- stof vandaan gehaald en opgepoetst zullen worden.
man Rdza (‘Roest’) van Jakub Bij die rubriek hoort natuurlijk wel huiswerk. Voor de
Małecki en aan een bloemle- eerste aflevering dient u de volgende vraag te beant-
zing van gedichten van Ewa woorden. Een kleuter die Nederlands leert, zal zinnen
Lipska: De liefde, beste me- produceren als ‘Koekjes bakken’, maar ook ‘Mamma
vrouw Schubert. Daarnaast bakken.’ Welke zinsdelen, en welke verbanden daar-
schrijft hij over literatuur en tussen, kunt u daarin onderscheiden? U hoeft uw ant-
vertaalt hij voor het Tijd- woorden niet in te sturen, maar bedenkt u alvast wat
schrift voor Slavische Literatuur, wij hieruit leren over hoe de taal in elkaar zit. ONZE TAAL 2019 — 12
waarvan hij redacteur is. In
2017 ontving hij de Martinus
Nijhoff Vertaalprijs. DE TAALPROF

Dit is de laatste aflevering van ‘Vertaald door …’ Vanaf janu- Dit is de laatste aflevering van de column van de
ari zal Maarten Steenmeijer een maandelijkse column over Taalprof. In januari begint Peter-Arno Coppen met
vertalen verzorgen. de rubriek ‘De thuisontleder’. 31