Wat bedoel je als je iets een tegenhanger van iets anders noemt?

Tegenhanger betekent oorspronkelijk ‘iets wat sterk lijkt op iets anders, equivalent’. Zo kun je zeggen dat Santa Claus de Amerikaanse tegenhanger is van Sinterklaas. Dan bedoel je dat die twee personages op elkaar lijken en eenzelfde functie vervullen.

Voor steeds meer mensen heeft tegenhanger een andere betekenis: ‘iets wat / iemand die weliswaar in bepaalde opzichten op iets/iemand anders lijkt, maar óók heel verschillend is’. Bijvoorbeeld: ‘De Action is de goedkope tegenhanger van de Hema.’ Het zijn allebei winkels, maar nu ligt de nadruk op het verschil tussen de twee.

Herkomst tegenhanger

Tegenhanger is een vertaling van het Franse woord pendant. Dat betekende oorspronkelijk letterlijk ‘hangend’. Later werd het ook een zelfstandig naamwoord met de betekenis ‘iets wat hangt’. Dat konden allerlei dingen zijn, zoals een koord of het uiteinde van een riem of ceintuur. Later kreeg pendant er in het Frans de betekenis ‘oorhanger’ bij. Oorhangers zijn een setje: de linker en de rechter oorhanger zien er hetzelfde uit en vormen een paar.

Vanuit die gedachte – ‘twee hangende dingen die op elkaar lijken en een paar vormen’ – kreeg pendant de algemenere betekenis ‘iets wat vergelijkbaar is met iets anders’. In het Nederlands kreeg tegenhanger als vertaling van pendant ook die betekenis.

Betekenisverschuiving

De betekenis van tegenhanger is veranderd. Het komt vaak voor in zinnen als:

• Als tegenhanger van alle zoetigheid maakte ik hartige hapjes.
• Het rustige platteland wordt vaak verheerlijkt als tegenhanger van de drukke stad.

Het uitgangspunt is nog steeds een samenhang: lekker eten (zoet of hartig), manieren van leven (op het platteland of in de stad). Maar tegenhanger benadrukt nu de tegenstelling binnen die samenhang in plaats van de overeenkomst. Het woordenboek van Prisma noemt de nieuwere betekenis inmiddels ook. Bij tegenhanger staat: “iets was bij iets anders past of juist een tegenstelling daarmee vormt”.