Wat is een heet hangijzer en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Een heet hangijzer is een moeilijke, gevoelige, actuele kwestie. Bijvoorbeeld: ‘Het wel of niet plaatsen van windmolens blijft een heet hangijzer.’

Een hangijzer was een ijzeren voorwerp boven een haardvuur, waaraan bijvoorbeeld ketels en pannen werden opgehangen. Het hangijzer kon een eenvoudige ijzeren haak zijn, maar ook een ring, een stang of staaf met inkepingen, of een soort ketting. Zo’n ijzer werd door het haardvuur uiteraard gloeiend heet. Je moest dan ook oppassen dat je je er niet aan brandde als je bijvoorbeeld een ketel eraf tilde. Daardoor kreeg een heet hangijzer aangrijpen/aanvatten de figuurlijke betekenis ‘iets gevaarlijks doen’. Deze uitdrukking is inmiddels verouderd. Wel bleef een heet hangijzer in gebruik als aanduiding voor ‘iets gevaarlijks en moeilijks’. Het gaat dan vooral om politiek gevoelige onderwerpen.

Heet handijzer

Er bestaat een variant van de uitdrukking die maar één letter verschilt: een heet handijzer. Ook daarmee is ‘lastige, gevoelige kwestie’ bedoeld. Een handijzer was mogelijk een ijzeren staaf die in het vuur verhit werd. Er werd mee ‘bepaald’ of iemand schuldig was aan toverij. Als het hete handijzer tegen iemands hand werd gehouden op het moment dat hij of zij beweerde onschuldig te zijn, en de hand verbrandde vervolgens niet, was dat een goddelijk teken dat hij of zij de waarheid sprak en dus onschuldig was. Inn het spreekwoordenboek van Carolus Tuinman uit 1726 staat bij de uitdrukking ‘’t Is een heet yzer om aan te tasten’: “Ik gis, dat het spreekwoord spruit van de oude en Godverzoekende onschuldsproef, die genoemt wierd het Ordel [oordeel]. Ymand die dat onderging, moest na eenige bezweeringen, en andere plegtelijkheden; een gloeyend yzer in de hand nemen, en dat eenige schreden verre dragen. Brandde hy zich, dan hield men hem voor schuldig. By de Heidenen is iets diergelijks in gebruik geweest.” Of met ijzer hier werkelijk zo’n handijzer werd bedoeld, is echter niet zeker.