Wat is een samentrekking?

Bij een samentrekking kies je ervoor delen van woorden, woordgroepen of zinnen weg te laten in plaats van ze telkens te herhalen. Voorbeelden zijn land- en tuinbouw, oude en nieuwe boeken en hoofd- en kleine letters.

Samentrekkingen zijn er op verschillende niveaus:

samentrekking op woordniveau, zoals land- en tuinbouw, donkerblauw en -groen;
samentrekking op woordgroepniveau, zoals oude en nieuwe boeken, aardige mannen en vrouwen;
gemengde samentrekkingen, zoals basis- en middelbaar onderwijs;
samentrekking op zinsniveau, zoals in ‘Wij hebben onze doelen gehaald en zij bijna.’

Streepje of niet?

Er wordt alleen een weglatingsstreepje gebruikt als er een déél van een woord is weggelaten, niet als er een héél woord is weggelaten. Daarom is het:

land- en tuinbouw – hier is het woorddeel bouw weggelaten; het is een samentrekking van landbouw en tuinbouw;
donkerblauw en -groen – hier is het woorddeel donker weggelaten; het is een samentrekking van donkerblauw en donkergroen;
oude en nieuwe boeken – hier is een heel woord weggelaten, namelijk boeken; daarom komt er geen streepje;
aardige artsen en verpleegkundigen – hier is een heel woord weggelaten, namelijk aardige; daarom komt er geen streepje.

Je kunt ook een samengesteld woord en een woordgroep samentrekken. Er komt dan een streepje op de plaats waar een woorddeel is weggelaten. Als je bijvoorbeeld basisonderwijs en middelbaar onderwijs samentrekt, en dus het woorddeel onderwijs uit basisonderwijs weglaat, wordt het: basis- en middelbaar onderwijs.

Maar als het omgekeerde het geval is, dus als je middelbaar onderwijs en basisonderwijs samentrekt, is het weggelaten stuk geen woorddéél maar een volledig woord: het gaat namelijk om het woord onderwijs uit de woordgroep middelbaar onderwijs. Daarom wordt de samentrekking zonder streepje geschreven: middelbaar en basisonderwijs.