Wanneer gebruik je enkele aanhalingstekens?

Als alternatief voor cursivering

Vaak worden titels van boeken, films, etc. gecursiveerd, of wordt er een verschil gemaakt tussen titels van publicaties (cursief) en artikelen (aanhalingstekens). In plaats van cursivering is het ook mogelijk om enkele aanhalingstekens te gebruiken.

• De populairste rubriek in het tijdschrift Onze Taal is ‘Ruggespraak’.
• Bekende taaladviesboeken zijn ‘Schrijfwijzer’ en ‘Vraagbaak Nederlands’.

Woorden die voor de lezer waarschijnlijk onbekend zijn, bijvoorbeeld omdat het gaat om nieuwe of anderstalige woorden, worden de eerste keer in een tekst vaak gecursiveerd of tussen aanhalingstekens gezet. Zo mogelijk volgt dan ook een (korte) uitleg van het begrip. In de rest van de tekst hoeft het woord dan niet meer apart gemarkeerd te worden.

• BCD heeft WXY aangewezen als ‘preferred partner’. Een preferred partner geniet de voorkeur van een leverancier.

Bij zelfbedachte woorden

Schrijvers gebruiken soms zelfbedachte woorden om iets te omschrijven. Om aan de lezer duidelijk te maken dat het om een zelfbedacht woord gaat, kunnen enkele aanhalingstekens gebruikt worden:

• Nederland is flink ‘vervinext’.
• De ‘pizzabode’ kwam al snel voorrijden op zijn scooter.

Bij ironisch bedoelde woorden

Als een woord anders bedoeld is dan gebruikelijk (ironisch, sarcastisch, spottend, grappend), worden vaak enkele aanhalingstekens gebruikt. Bijvoorbeeld in de volgende zinnen:

• Dat was weer een ‘geslaagde’ grap.
• Na mijn cursus was ik ineens de ‘whizzkid’ van de afdeling.

Bij een gefingeerd citaat

Woorden die een (vaak niet concrete) persoon in de mond worden gelegd, staan tussen enkele aanhalingstekens:

• ‘Dat kan makkelijker’, is de reactie al snel.
• Je hoort vaak opmerkingen als ‘Politici weten niet wat er echt speelt in ons land.’

Bij een citaat binnen een citaat

Als binnen een citaat (met dubbele aanhalingstekens) nog een keer geciteerd wordt, worden ter onderscheiding enkele aanhalingstekens gebruikt:

• Anneke zei: “Mijn collega is erg ongeduldig. Hij riep gisteren wel drie keer: ‘Kan dat niet sneller!?’ Hij maakt me nerveus.”

Bij woorden die naar zichzelf verwijzen

Als een woord in zelfnoemfunctie wordt gebruikt, en dus naar zichzelf als woord verwijst, kan het tussen enkele aanhalingstekens staan:

• Het woord ‘hypothese’ wordt met een Griekse y geschreven.
• ‘Kennismaken’ is één woord.
• Ik maak weinig d/t-fouten, maar ik zal vast weleens ten onrechte ‘gebeurd’ schrijven.

Aanhalingstekens of cursiveren?

In veel van de bovenstaande gevallen kan ook gekozen worden voor cursivering. Een hele zin wordt meestal niet gecursiveerd.

• Bekende taaladviesboeken zijn Schrijfwijzer en Vraagbaak Nederlands.
• BCD heeft WXY aangewezen als preferred partner. Een preferred partner geniet de voorkeur van een leverancier.
• Nederland is flink vervinext.
• Het woord hypothese wordt met een y geschreven.