Wat betekent zo gek als een deur en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als je van iemand zegt dat hij of zij zo gek als een deur is, betekent dit dat je vindt dat die persoon knettergek is.

Het woord deur in deze uitdrukking is een oud woord voor ‘nar, zot’. Het is (in de verte) verwant met duizelen, en bijvoorbeeld ook met het Engelse dizzy en het Duitse der Tor (‘de dwaas’). Het is dus een heel ander woord dan de deur die open en dicht kan. In die betekenis is deur een afstammeling van een duizenden jaren oud woord, dat in vele talen zijn sporen heeft nagelaten. Onder meer in het Engels (door), het Noors (dør), het Grieks (thúra) en het Russisch (dveri, ‘erf’).

Het Middelnederlandse dore was al een homoniem (een woord dat meer betekenissen kan hebben): het betekende ‘deur’ én ‘dwaas’. Deur is in feite nog steeds een homoniem, al komt de betekenis ‘dwaas’ alleen nog voor in de zegswijze zo gek als een deur. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal vermeldt bij deur in de betekenis ‘dwaas’ ook nog zo dronken zijn als een deur (‘stomdronken zijn’) en een figuur slaan als een deur (‘een raar figuur slaan’).

Zo gek als een klapdeur

Dat deur in zo gek als een deur ‘dwaas’ betekent, is al lang niet meer bekend. Doordat men uitging van de bekende deur, konden uitgebreide versies ontstaan als zo gek als een looien deur, zo gek als een klapdeur, zo gek als een wc-deur, zo gek als een voordeur, zo gek als een achterdeur en zo gek als een schuurdeur.

In zo link als een looien deur (‘sluw, niet te vertrouwen’) zit eigenlijk ook deur in de betekenis ‘dwaas’.