Wat betekent uit de oude doos en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Uit de oude doos betekent: ‘oud, ouderwets’, ‘van vroeger’. Het heeft vaak een nostalgische bijklank: ‘uit die goeie ouwe tijd’. De uitdrukking komt voor in zinnen als ‘Oma genoot erg van het optreden van het duo, dat Nederlandstalige liedjes uit de oude doos zong.’

In de uitdrukking uit de oude doos gaat het oorspronkelijk om een gewone doos om iets in te bewaren. Dat was dan geen kartonnen doos, maar een bewaarkist die gemaakt was van wat dunner hout. Mogelijk was het oorspronkelijk een kist waarin kleding werd bewaard. Naast uit de oude doos bestond er vroeger namelijk nog een uitdrukking om aan te geven dat iets ‘van vroeger’ was: ‘Dat is iets uit de lavendelkist.’ In een lavendelkist bewaarde men mooie kleding die alleen bij feestelijke gelegenheden werd gedragen. Daartussen werd lavendel gestrooid. Dat rook niet alleen lekker, maar hield ook de motten op een afstand. Larven van motten eten namelijk gaten in kleding. ‘Dat is iets uit de lavendelkist’ is uit het algemene taalgebruik verdwenen, al vermeldt de Grote Van Dale deze uitdrukking nog wel. Uit de oude doos komt nog geregeld voor in bijvoorbeeld liedjes uit de oude doos, verhalen uit de oude doos en kiekjes uit de oude doos.

Het Woordenboek der Nederlandsche Taal geeft als voorbeeld: “Dat is er ook nog een uit de oude doos!” Het vermeldt daarbij dat hiermee iets werd bedoeld als: ‘wat heeft die (oude) man/vrouw rare (ouderwetse) kleren aan!’ Ook dat is een aanwijzing dat in ‘de oude doos’ oorspronkelijk kleding zat.

Uit den ouden doosch?

‘Uit den ouden doosch’ ziet er met die naamvals-n’en en sch nóg nostalgischer uit. Waarschijnlijk wordt deze spelling daarom weleens voor de grap gebruikt. Alleen is dit eigenlijk onjuist. Doos is namelijk een vrouwelijk woord - daar passen geen naamvals-n’en bij. Bovendien is een vorm als ‘doosch’ nooit in gebruik geweest. In het Middelnederlands kwam de vorm dose voor. Een correcte oudenaamvalsvorm zou dus zijn: ‘uit die oude dose’.

Oude rot en oude koeien

Andere uitdrukkingen met oud erin zijn:

• Een oude rot in het vak
• Oude koeien uit de sloot halen