Wat betekent op stel en sprong en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Op stel en sprong betekent ‘meteen, dadelijk, onmiddellijk’ en ook wel ‘plotseling’. Met een zin als ‘Ze wilde op stel en sprong een cocktail en een portie bitterballen’ drukt ook dat dat iemand iemand erg ongeduldig is en onredelijke eisen stelt.

Stel kwam in combinatie met op al lang geleden voor in uitdrukkingen. Op stel betekende bijvoorbeeld ‘op de juiste plaats’ en ‘op orde’. Vermoedelijk betekende op stel en sprong letterlijk ‘(snel) klaarstaan en (direct) springen’. De bijgedachte aan de korte tijd die je nodig hebt om klaar te gaan staan en te springen, leidde vervolgens tot de betekenis ‘meteen, onmiddellijk’.

F.A. Stoett vermeldt dat aanvankelijk op een stel en op een sprong (dus met het lidwoord een) werd gebruikt. Ook het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) geeft dat aan: “Oudtijds op een stel en op een sprong, op een stel op een sprong, op een stel en (of) een sprong.” De uitdrukking kwam al voor in de zeventiende eeuw. Bredero schreef bijvoorbeeld in 1617: “Men komter so niet an [namelijk aan een goede baan], lieve moer, op en stel en op en sprongh.”