Wat betekent met stoom en kokend water en waar komt deze uitdrukking vandaan?
Met stoom en kokend water zeg je als iets heel snel gebeurt, bijvoorbeeld omdat er sprake is van grote tijdsdruk of van een noodsituatie. De bijbetekenis is vaak dat het een beetje té snel gaat. Bijvoorbeeld: ‘Het nieuwe reglement is met stoom en kokend water opgesteld.’ Dit kan betekenen dat het reglement heel snel is gemaakt, maar ook dat het misschien niet zo goed in elkaar zit of dat er onvoldoende gelegenheid was voor inspraak.
Met stoom en kokend water is een verlenging van een oudere versie van deze uitdrukking: eerder sprak men kortweg van met stoom. Met stoom is in de achttiende of negentiende eeuw – het tijdperk van de stoommachine – ontstaan. Stoom verwijst naar de hoge druk die nodig is om zo’n machine aan de gang te brengen. Een trein of boot die op volle stoom rijdt of vaart, ging in de ogen van de mensen destijds bovendien supersnel. Hierdoor kreeg met stoom de figuurlijke betekenis ‘onder hoge druk en daardoor zeer snel, met grote spoed’.
De toevoeging en kokend water is in de loop van de twintigste eeuw ter versterking aan de uitdrukking toegevoegd. In 1952 stond in de Twentsche Courant: “De industrialisatie van Europa begon de vorige eeuw in Engeland, dankzij de stoommachine. Onze volkstaal spreekt nog van ‘alles gaat met stoom’ maar het Twents zegt ‘met stoom en kokend water’ als uitdrukking van snelheid, terwijl de vaak al jaren electrisch gedreven weverij nog ‘de stoom’ genoemd wordt.” Dit lijkt een van de vroegste vindplaatsen van de uitdrukking mét de uitbreiding en kokend water te zijn. Of dat echt een Twentse vondst is, is trouwens onbekend. Er zijn in elk geval geen bewijzen voor te vinden.
Waarom nu juist en kokend water is toegevoegd, is onduidelijk. Kokend water is natuurlijk een zeer bekend fenomeen, net als het feit dat daarbij stoom vrijkomt. Misschien was de toevoeging oorspronkelijk een verdubbelingsgrapje, waarbij en kokend water eigenlijk hetzelfde betekende als met stoom. Dan zou je met stoom en kokend water een tautologie kunnen noemen.
Meer lezen?
Blij met deze uitleg?
Met een donatie van € 5 steun je Onze Taal. Bedankt!
