Wat betekent je het schompes werken en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Als je je het schompes werkt, werk je heel hard. Een vergelijkbare uitdrukking is je de tandjes werken.

Schompes, ook wel gespeld als schompus, is een verzonnen ziekte. Het gebruik van het lidwoord varieert: het schompes lijkt de gebruikelijke vorm, maar de schompes komt ook voor. Combinaties als je het schompes werken, eten, lachen, lopen, schrikken, enz. behoren tot het informele taalgebruik. Je kunt ook ergens het schompes van krijgen (‘ergens zenuwachtig van worden’, ‘je aan iets ergeren’).

Het is helaas niet duidelijk waar schompes/schompus vandaan komt. Het lijkt een tamelijk jong woord te zijn. Het oudste krantencitaat waarin het voorkomt, dateert uit 1969: “(...) dan hoefde je alleen maar op een knop te drukken en je niet ‘het schompus’ te draaien om de schuit te krijgen waar je hem hebben wilt”. Het oudste citaat met het schompes dateert uit 1972: “Amsterdam lacht zich het schompes om [de film] What’s up doc?”

Voor de herkomst van schompes zijn drie mogelijkheden geopperd, maar de etymologen vinden ze geen van drieën aannemelijk:

• het is afgeleid van het Latijnse scorbutus (‘scheurbuik’);
• het is afgeleid van het werkwoord schomperen, een nevenvorm van schamperen (‘schamper lachen’, ‘spotten’);
• het is afgeleid van het werkwoord schompen, een oude nevenvorm van schimpen. 

In het Westfries Woordenboek (1984) staan de uitdrukkingen z’n eigen ’t skompes frete en z’n eigen ’t skompes lache. De auteur vermoedt dat het Bargoens, de geheimtaal van dieven en landlopers, waarin veel Jiddische elementen voorkomen, eraan ten grondslag ligt. De Bargoense woordenboeken vermelden schompes echter niet. 

Schompes komt ook voor in verwensingen als ‘Ze kunnen het schompes krijgen!’ of ‘Laat ze allemaal (maar) het schompes krijgen!’ De uitroep ‘Krijg nou het schompes!’ wordt gebruikt als uiting van verbazing: ‘Krijg nou wat!’