Wat betekent in de smiezen hebben en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Iets/iemand in de smiezen hebben heeft de grondbetekenis dat je iets of iemand opmerkt. Als je iets in de smiezen hebt, betekent dat vaak dat je iets snapt of doorkrijgt. Als je iemand in de smiezen hebt, bedoel je meestal dat je iemand doorhebt, oftewel weet wat hij in zijn schild voert. Je kunt iemand ook in de smiezen houden (‘in de gaten houden’).

Wat de smiezen oorspronkelijk waren, is niet zeker. Misschien was smiezen een ander woord voor ‘ogen’. Vergelijkbare uitdrukkingen zijn namelijk in de gaten hebben en in de kieren hebben, waarin gaten en kieren oorspronkelijk waarschijnlijk ook ‘ogen, oogspleten’ waren. Omdat in de smiezen hebben in het Bargoens voorkomt, lijkt het aannemelijk dat de uitdrukking een Jiddische of Duitse herkomst heeft. Een vergelijkbaar Jiddisch woord is er echter niet. Het Duits heeft dat misschien wel: het woord Schmiss, dat letterlijk ‘een gapende wond’ betekende en figuurlijk ‘spleet, kier’. Het staat echter zeker niet vast dat smiezen van dit Duitse woord komt.

In de gaten hebben

Over de herkomst van in de gaten hebben verschillen de meningen overigens eveneens. Zoals gezegd is het het waarschijnlijkst dat met gaten de ogen bedoeld werden. Dat is een tamelijk logische aanname, omdat vroeger de uitdrukking ‘Kijk uit je gaten!’ bestond. Nu zeggen we ‘Kijk uit je doppen!’, waarin met doppen ook de ogen worden bedoeld. Maar er doen meer verklaringen de ronde: de gaten kunnen ook de openingen in het vizier van een wapen geweest zijn, of de kijkgaten in de muren van een kasteel, of de kijkgaten in het vizier (het ‘klepje’) van de helm van een ridder.