Wat betekent iemands doopceel lichten en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Iemands doopceel lichten betekent ‘nagaan wat iemand in het verleden heeft gedaan’. Vaak ook: ‘daarna alles wat je te weten bent gekomen, verder vertellen, vooral de ongunstige zaken’.

Een doopceel was een officieel document dat weergaf dat de genoemde persoon op een bepaalde dag was gedoopt. Aangezien vroeger vrijwel iedereen gedoopt werd, was de (of: het) doopceel te vergelijken met de huidige geboorteakte. Doopceel is een samenstelling van doop en ceel (ook: cedel en cedul). Een ceel is een schriftelijk bewijsstuk. Het woord gaat terug op het middeleeuws Latijnse woord cedula, een nevenvorm van schedula (‘blaadje papier’).

Lichten wordt in iemands doopceel lichten gebruikt in de betekenis ‘een (kopie van een) officieel document aanvragen’. Dit werkwoord komt ook voor in bijvoorbeeld een vonnis lichten en een akte van geboorte lichten. Dat wil zeggen dat er een authentieke (‘rechtsgeldige’) kopie daarvan wordt verstrekt.

De oorspronkelijk betekenis van iemands doopceel lichten is waarschijnlijk neutraal: ‘nagaan wanneer iemand geboren is’. Het doopregister was immers lange tijd de enige bron om dat te kunnen nagaan. De uitdrukking kreeg een ongunstige betekenis, misschien via ‘iemands afkomst bekendmaken’ naar ‘alles wat iemand heeft gedaan bekendmaken’, ‘alle vergissingen doorvertellen die iemand in zijn/haar leven heeft gemaakt’.

Doopzegel

In plaats van doopceel komt ook doopzegel weleens voor. Dat is een vergissing. Ceel/cedel werd vervormd tot het bekendere zegel, een geval van volksetymologie. Iemands doopzegel lichten komt niet voor in de (spreek)woordenboeken.