Wat betekent de ware jakob en waar komt deze uitdrukking vandaan?

De ware jakob is iemands ideale geliefde. Dit gezegde gaat terug op figuren uit de Bijbel, al is de precieze herkomst niet duidelijk.

Veel spreekwoordenboeken geven als oudere variant van de ware jakob het gezegde de ware (of rechte) jozef. Deze variant gaat waarschijnlijk terug op een legende over Maria, de latere moeder van Jezus. Toen zij veertien jaar was, moest zij, zoals alle veertienjarige Joodse meisjes, een man uitzoeken om mee te trouwen. Maria weigerde dit, omdat haar ouders God hadden beloofd dat zij rein zou blijven. De priester droeg daarop alle ongetrouwde mannen van Davids stam op om met een dorre tak naar de tempel te komen. Degene wiens tak daar ging bloeien, zou Maria’s man worden. Jozefs tak ging bloeien, en hij trouwde met Maria. Deze legende was al in de Middeleeuwen bekend; de rechte jozef komt dan ook al lange tijd in het Nederlands voor.

De uitdrukking de ware jakob is veel jonger. Waarschijnlijk is hier aartsvader Jakob bedoeld, maar in de Bijbel wordt juist zijn vrouw Rachel als dé ware partner beschreven. Jakob moest namelijk maar liefst veertien jaar wachten voor hij met haar mocht trouwen. Mogelijk is de ware jozef beïnvloed door het verhaal van Jakob en Rachel, en werd jozef in de uitdrukking daardoor vervangen door jakob.

Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) zijn de rechte jozef en de ware jakob onder invloed van de Duitse uitdrukking das ist der wahre Jakob samengevallen. Bij das ist der wahre Jakob moet volgens het WNT waarschijnlijk gedacht worden aan de apostel Jakobus, die begraven zou zijn in Santiago de Compostela. Er zijn meer (oudere) naslagwerken die de apostel Jakobus noemen, maar de recentere naslagwerken houden het op de Jakob uit het Oude Testament.

In deze uitdrukking wordt jakob met een kleine letter geschreven omdat het niet meer letterlijk om zijn naam gaat; zie voor meer uitleg het advies over nieuwsgierig aagje/Aagje.