Wat betekent daar is geen woord Frans bij en waar komt deze uitdrukking vandaan?

Daar is geen woord Frans bij betekent ‘dat is duidelijke, onverbloemde taal’. Je kunt dit als reactie te horen krijgen als je in duidelijke of scherpe bewoordingen zegt wat je ergens van vindt. Je neemt dan dus geen blad voor de mond.

Eigenlijk betekent daar is geen woord Frans bij dat je geen enkel onbekend woord of leenwoord (een woord uit een andere taal) gebruikt. Daardoor kan je bedoeling de anderen dus onmogelijk ontgaan: het is overduidelijk wat je ergens van vindt. Waarschijnlijk werd het Frans als een moeilijke taal beschouwd: lastig om te leren en moeilijk te verstaan.

Wat ook een rol kan spelen, is dat vroeger taboewoorden vaak met Franse woorden werden aangeduid. Het werd lange tijd als fatsoenlijker gezien om Franse woorden als derrière en petite commission (‘kleine boodschap’) te gebruiken in plaats van de (platte) Nederlandse tegenhangers kont en plas(je). Wie tóch die Nederlandse woorden gebruikte, sprak onverbloemd, zonder de zaken te verhullen: er zat geen woord Frans bij. In een boek uit 1931 van de Vlaamse taalkundige Jozef Cornelissen is daar meer over te lezen.

De Nederlandse taalkundige Nicoline van der Sijs voegt daar in haar boek Daar is geen woord Frans bij (2023) aan toe dat vroeger ook daar is geen woord Engels bij, daar is geen woord Latijn bij en daar is geen woord Duits bij voorkwamen. Frans, Engels, Duits en Latijn zijn allemaal talen die op school onderwezen werden en die veel leenwoorden aan het Nederlands hebben geleverd. Leenwoorden hebben vaak een verbloemende (eufemistische) functie.

Ook de variant daar is geen woord Spaans bij komt voor. Mogelijk verwijst deze versie naar het Spaans dat de mensen in De Nederlanden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1566-1648) hoorden.

Goed Hollands / plat Vlaams

Als je vindt dat iemand zich duidelijk uitdrukt, kun je als Nederlander ook zeggen: dat is (goed) Hollands, of: om het eens in goed Hollands te zeggen. Als Vlamingen opmerken dat iemand iets in plat Vlaams opmerkt, bedoelen ze ook ‘in onverbloemde, duidelijke taal’.

Het is gebruikelijk om je eigen taal als het beste ‘middel’ voor te stellen om iets onomwonden, ronduit te zeggen. In het Frans zeg je het dan en bon français, in het Engels in plain English en in het Spaans druk je je uit en genuino español. Het Duitse mit jemandem (mal) deutsch reden betekent: ‘iemand eens duidelijk vertellen waar het op staat’.