Page 21 - OnzeTaal_sept2020_HR

DE THUISONTLEDER WITTEMAN

De oude schoolgrammatica afgestoft voor thuisgebruik.

De woordsoort

‘bij-het-werkwoord’

n tegenstelling tot de vorige keer zullen we deze af-
levering geen gebruik maken van de mobiele tele- Lees niet!
I foon, dus u kunt hem gerust even aan de oplader leg-
gen. Intussen pak ik alvast het huiswerk van de vorige
keer erbij. Ik vroeg u om te kijken naar de woordsoort van
het laatste woord in ‘Het kind is lief’, ‘Het kind praat lief’ e laatste tijd beginnen artikelen nogal vaak
en ‘Het kind praat bijna.’ Welke twee zinnetjes lijken het met de zinsnede “We moeten het hebben
meest op elkaar? U voelt natuurlijk wel aan dat er een ad- D over ...” Ik erger me daar enorm aan. Ik
dertje onder het gras moet zitten, want in de eerste twee moet al zo veel, denk ik dan. Rioolbelasting betalen,
zinnetjes is het laatste woord lief, en het zal dus wel niet planten water geven en stilstaan bij rood licht. Maar
zo gemakkelijk zijn dat die het meest op elkaar lijken. ik hoef geen stukken te lezen waarin staat dat ik iets
Toch zou u dat punt best kunnen maken. Dat woord moet.
lief kun je in beide zinnen in een vergrotende of overtref- Zonder aansporing lees ik trouwens al een hele-
fende trap zetten (liever, het liefst). Je kunt het bovendien boel. Ik ben verslaafd aan lezen sinds mijn moeder
voorzien van een graadbepaling (zo, te, erg), en eventueel het mij geleerd heeft. Ik was vier en vroeg op straat
van het voorvoegsel on-. Dus is het niet gewoon in beide nieuwsgierig bij elke reclameposter, straatnaam en
gevallen een bijvoeglijk naamwoord? Dit zijn typische etalage: ‘Wat staat daar? Wat staat daar?’ Mijn moe-
kenmerken van bijvoeglijke naamwoorden. Toch gaat het der werd het, begrijpelijkerwijs, na een tijdje zat. Ze
hier vooral om eigenschappen van het losse woord, van nam een kladblok, een pen en een rol plakband. Ze
de woordbetekenis en woordvorming. Als je naar de rest plakte een briefje met het woord ‘KAST’ op de kast,
van de zin kijkt, wordt het een ander verhaal: dan ver- ‘DEUR’ op de deur, ‘TAFEL’ op de tafel, et cetera.
schillen die zinnen met lief van elkaar. Na een paar dagen kon ik lezen. Het werd – en
In de eerste zin is lief een gezegde bij het kind. Het kínd bleef – een bron van vreugde voor me. Ik lees alles
is lief. In de tweede zin (‘Het kind praat lief’) hoort lief wat ik tegenkom: obscure werkjes uit de jaren dertig
niet noodzakelijk bij het kind. Het kind hoeft niet per se over de gevaren van masturbatie, vergeten Vlaamse
lief te zijn, alleen het praten is lief. En hoe zit het met streekromans, kookboeken in talen die ik amper be-
bijna in de derde zin (‘Het kind praat bijna’)? Dat hoort heers, stukken op Blendle over nooit opgehelderde
zeker niet bij het kind (het kind is niet bijna), maar ook moordzaken, lemmata op Wikipedia over Hepie en
meer bij het praten (het gaat over bijna-praten). Hepie (ze zijn nichtjes van elkaar en heten echt alle-
Dit is de reden dat de laatste twee zinnen volgens de bei Hepie!).
schoolgrammatica eindigen op een bijwoord. De Latijnse Ik lees niet omdat ik denk dat ik daar een beter
term hiervoor is adverbium. Dat betekent letterlijk ‘bij het mens van word of zo, ik lees uitsluitend voor mijn
werkwoord’, wat in dit geval veel duidelijker is. plezier. Ik was dan ook stomverbaasd door de boeken-
Wat is het belangrijkste inzicht van deze les? Woord- app op mijn iPad. Na een update begon die opeens
soortbenoeming volgt allereerst de functie van het woord raar te doen. “Je hebt je leesdoel voor vandaag ge-
in de zin, en pas in tweede instantie de woordeigen- haald!”, riep hij tegen me toen ik vijf minuten in
schappen zelf. een e-book had zitten lezen. Wat was dat?!
Ik zocht het op. “Heb je een goed voornemen om
vaker te gaan lezen?”, las ik. “Dan gaat de boeken-
PETER-ARNO COPPEN app je daarbij helpen. Standaard staat je leesdoel
ingesteld op 5 minuten, maar je kunt het ook op-
voeren. Je kunt je prestaties delen met vrienden via
sociale media.”
Ik moest hardop lachen. Om dat standaardlees-
doel van maar liefst vijf hele minuten. Om dat
“delen van je prestaties”. Maar vooral omdat lezen
Huiswerk blijkbaar zoiets is geworden als tandenpoetsen of
Nu we de belangrijkste principes van de sporten. Iets wat niet leuk is, maar nu eenmaal ONZE TAAL 2020 — 9
zinsdeel- en woordsoortontleding hebben
móét. Onbegrijpelijk. Lees gewoon niet, als je er geen
gehad, gaan we over naar de samen-
plezier in hebt. Je wordt er echt geen beter mens van,
gestelde zinnen. Deze keer een simpele
dat zweer ik met de hand op mijn hart. Ga gewoon
lekker netflixen of zo, en leg dat boek weg. Er moet
vraag: wat is het verschil in woord-
al zo veel. Lees niet! Dan blijft er des te meer over
volgorde tussen de zinnen ‘Ik lach omdat
voor mij.
het regent’ en ‘Ik lach want het regent’?
SYLVIA WITTEMAN
21