Page 19 - OnzeTaal_sept2020_HR

Foto: archief NJN

album, waarin ook plaats is voor natuurobjecten of spo-
len damesondergoed verdwenen. Als een woord verdwijnt,
ren daarvan’. De NJN-woorden zijn korter dan de om- meegaan op kamp, zijn wagensmeer, technicolor en gema-
schrijvingen, en dus handig in gebruik; bovendien maken verdwijnen ook de samenstellingen waarvan het woord
ze meteen duidelijk dat ze naar iets verwijzen dat voor de deel uitmaakt. Om hun behoefte te doen, namen NJN’ers
eigen groep van betekenis is. Het gaat niet om zómaar plaats op een plank met een gat erin, die ze over een
een zomerkamp, maar om het NJN-zomerkamp. Er zijn zelfgegraven geul gelegd hadden: een ‘tijger’. Nu kam-
ook veel NJN-woorden waarbij deze identitaire functie pen daar minder over zijn gaan beschikken, nemen de
de hoofdzaak is; hupsen betekent ‘volksdansen bij de bezoekers hun toevlucht tot een ‘dixi’, en werd ook het
NJN’ en klefjes ‘twee leden met een romantische relatie’. woord tijger minder gebruikelijk; de samenstellingen
Nogal wat NJN-woorden komen, zo lieten Appel en De slingertijger (‘diarree’) en tijgerfilm (‘wc-papier’) verdwe-
Groot zien, tot stand door algemeen bekende woorden in nen mee – hoewel deze zaken natuurlijk nog steeds be-
te korten. In de simpelste gevallen wordt een stuk van staan. De tijger-samenstellingen zijn ook niet vervangen
het algemene woord afgehakt, vaak het laatste stukje, door andere eigen woorden.
zoals bij admin (van administrator), soms het eerste, zo-
als bij scoop (van telescoop), gebruikt door de vogelaars. BRAVER
Bij letterwoorden is de inkorting drastischer: hierbij De voorbeelden van de veranderde woordenschat wijzen
blijven alleen de eerste letters van de delen van een erop dat de NJN-taal wat braver is geworden. Je ziet het
samengesteld woord of woordgroep over, en die letters ook aan het verdwijnen van oneerbiedige aanduidingen
worden stuk voor stuk uitgesproken, bijvoorbeeld KC als bejaardenseks voor ‘wat oudere stelletjes’ en stierepis
(‘kampcommissie’, uitspraak: ‘kasee’). NJN’ers zijn voor ‘spiritus’. Het laatste heeft plaatsgemaakt voor het
vooral dol op het overnemen van oude letterwoorden keurige spriet, mogelijk een ontlening aan het Duits.
in een nieuwe betekenis, bijvoorbeeld CIA (‘centraal Hoe kunnen we deze ontwikkeling verklaren? Wijzen
inkoopadres’), dat natuurlijk ook op z’n Amerikaans de NJN’ers, eigenzinnig als ze zijn, op die manier de ver-
wordt uitgesproken. groving van het algemene taalgebruik af? Nee, ze passen
zich juist meer aan, zoals een van de geënquêteerden
EXTRA LEKKER observeert: “Het valt me op dat we voor dingen die ook
Er zijn ook letterwoorden die bij de NJN als wóórd wor- buiten de NJN bekend zijn, veel meer dan vroeger het
den uitgesproken. DAS (‘districts- en afdelingssecreta- normale woord gebruiken. (…) Misschien is het jargon
ris’) klinkt dan bijvoorbeeld als het kledingstuk dat we minder een afzetting tegen de maatschappij dan het
om onze nek doen. Ook in zulke gevallen doen NJN’ers vroeger was.” En dan is die maatschappij ook nog eens
hun best om op bestaande woordvormen uit te komen. preutser geworden.
Bij ‘districts- en regio-overleg’ was die drang blijkbaar
zó groot dat ze enig smokkelwerk met de L voor lief
namen: het werd DROL. Het letterwoord kbv’tje
Ten slotte zijn er nog de ‘samengestelde verkortin-
gen’: neem de eerste twee klanken van de delen van een staat voor ‘klein bruin
samengesteld woord en plak die aan elkaar – zomerkamp
wordt zo dus zoka. vogeltje’.
Verkorting is niet de enige manier om nieuwe woor-
den te maken. Dat kan ook met beeldspraak. Zo duiden
NJN’ers appelstroop op grond van het overeenkomende Soms is er een specifieker motief voor aanpassing,
uiterlijk aan met wagensmeer en is er voor de sand- zoals bij de NJN-namen voor planten. Die zijn in onbruik
wichspread die ze zelf bereiden met de etensresten van geraakt; de gestreepte witbol bijvoorbeeld heet geen
de vorige dag het woord (engelen)kots. Zulke weinig aan- pyjamabroekengras meer. Voor alle zekerheid heb ik nog
trekkelijke vergelijkingen zullen zeker de eetlust van gecontroleerd of de plant zelf intussen niet uitgestorven
buitenstaanders verminderen, maar voor de groep die is, maar dat blijkt gelukkig niet het geval. De verdwij-
ze bedenkt, geldt het omgekeerde: het besef als kleine ning heeft eerder een technische oorzaak, zo merkt een
groep de algemene normen te trotseren maakt dat het NJN’er op: “In een tijd waarin waarnemingen digitaal
eten extra lekker smaakt. worden ingevoerd is het niet zo handig om veel synonie-
men te gebruiken.”
WAGENSMEER
Wat is er sinds 1993 met de NJN-taal gebeurd? Om in- NIEUWE WOORDEN
zicht te krijgen in de veranderingen heb ik een woorden- Het komt maar een enkele keer voor dat de betekenis
lijstje uit 1995 voorgelegd aan enkele NJN’ers van nu met van de eigen NJN-woorden is veranderd. TV staat niet
de vraag of ze deze woorden gebruikten of kenden. Ook meer voor ‘torenvalk’, maar voor ‘technisch voorzitter’.
wilde ik weten of ze nog andere NJN-woorden gebruik- De oorlogstaart (‘met appelmoes en kaneel doordrenkt
ten die niet op het lijstje stonden. oud brood’) is opgeluxt tot ‘toetje dat bestaat uit ver-
Begrippen die centraal staan in het verenigingsleven schillende lagen, bijvoorbeeld koekjes, appelmoes, vla
blijken nog altijd onverminderd tot de NJN-woorden- en fruit’. En sloeg een belegen klefje vroeger op een ouder
schat te behoren. Zo is de term voor de tent waarin de stelletje, nu is het de aanduiding van een duo bestaande
leden op excursies slapen nog steeds gewi – naar hun uit een lid en een oude sok: ‘lid dat wegens het bereiken
ontwerpers Ge(rard) en Wi(llem) – en die voor de grote van de 25-jarige leeftijd de bond heeft moeten verlaten’. ONZE TAAL 2020 — 9
tent voor samenkomsten en conversatie convo. Het eten Er zijn wel veel nieuwe woorden bij gekomen. Naast
wordt gekookt in een ketel die wordt aangeduid met een verkorting als jub (van jubileum) treffen we het let-
gammel (van het Franse gamelle, maar rijmt op rammel) terwoord kbv’tje aan (uitgesproken als ‘kabeeveetje’),
en opgediend in een tin (waarschijnlijk van het Engelse dat staat voor ‘klein bruin vogeltje’ – een aandoenlijk
mess-tin, ‘etensbak’). verbaal vluchtheuveltje voor al die keren dat het gevleu-
Ook zijn onnodige woorden inmiddels in de vergetel- gelde object de natuurvorser te snel af is. Aanduidingen
heid geraakt. Omdat appelstroop en fruithagel niet meer op -o van het type brillo (‘persoon met bril’), die Appel  19