Page 17 - OnzeTaal_sept2020_HR

OVERTROEVEN golven”), soms als elektriciteit (“Dat kan pas (…) als
Hoewel verschillende columnisten zich kritisch uitlie- het opflikkeren van het virus afneemt”). Maar het kan
ten over deze oorlogsmetaforen, werden het er eerder ook een boos mannetje zijn: “Dat virus pakt ook niet
meer dan minder. Na verloop van tijd ontstond er zelfs een rugzakje en loopt boos weg. ‘Oh, ze motten ons hier
een soort inflatie, waarbij schrijvers de neiging hadden niet.’ (…) Dat springt gewoon over op andere mensen
elkaar te overtroeven met steeds sterkere metaforen. als je je niet aan die anderhalve meter houdt.” Ook
Wat is er erger dan oorlog? De hel: “Coronavirus ver- Joyce Roodnat blijkt er in NRC een antropomorfische
andert cruiseparadijs in de hel op zee” (Het Financieele voorstelling van het virus op na te houden: “Corona ligt
Dagblad). Je kunt ook een chiquer synoniem gebruiken: nu verdoofd in een hoek maar kan elk moment weer op
“Manhattan is the inferno of coronavirus”, schreef USA krachten komen en me dwars door een mondkapje heen
Today (het citaat gaat verder met: “but I wouldn’t live naar de strot vliegen.”
anywhere else”). Bij de hel hoort ook de duivel: “In
Tanzania verkondigt president Magufuli dat corona INTELLIGENTE LOCKDOWN
de duivel is en nooit de kerk binnenkomt, dus gaan de Hoewel het virus nog lang niet verdwenen is en er op
kerkdiensten door” (NRC). het moment van schrijven rekening wordt gehouden
Ziektes die we niet goed begrijpen, worden vaak met een tweede golf, lijkt het erop dat we het ergste
gemystificeerd. Dit gegeven vormt het uitgangspunt misschien wel achter de rug hebben. Dat biedt ook
van het boek Ziekte als metafoor (1978) van Susan ruimte om de strijd ertegen te beschouwen als een
Sontag. Hoe minder we van een ziekte weten, hoe meer alledaags probleem, zoals we ook bijvoorbeeld het
ruimte er is voor metaforen die de ziekte vergelijken fileprobleem benaderen. “Kabinet versoepelt corona-
maatregelen, maar houdt wel hand op de rem”, kopte
“We zijn in oorlog”, zei de het AD. Minister van Volksgezondheid Hugo de Jonge
presenteerde vol trots zijn ‘coronadashboard’: “Het is
Franse president Emmanuel net als in de auto. Je wilt weten hoe hard je rijdt en in
welke versnelling.”
Met het wegvallen van de acute dreiging van een
Macron onomwonden. pandemie (opnieuw: althans begin deze zomer) groeide
ook de noodzaak om het beleid degelijker te onderbou-
wen. Daarbij zette de Nederlandse overheid – Rutte
met iets wat we wél kennen. Sontag schreef in dit boek voorop – een beproefd middel in: framing (zie ook het
vooral over tbc en kanker. Later, tijdens de aidsepide- interview met Sarah Gagestein vanaf blz. 22 – red.).
mie van de jaren tachtig, schreef ze het pamflet AIDS Centraal daarin staan de uitdrukkingen het nieuwe
and Its Metaphors. normaal en intelligente lockdown. Het idee is dat we in
De belangrijkste metafoor over aids is volgens Son- Nederland weliswaar een lockdown hebben, maar dat
tag ‘de pest’, in het Engels ‘plague’, met de bijbelse bij- we toch niet helemaal opgesloten zitten. In verhouding
betekenis van ‘straf van God’, zoals in ‘de tien plagen tot bijvoorbeeld België en Frankrijk hebben we in
van Egypte’. Aids werd in de jaren tachtig zeker in de Nederland relatief veel vrijheid. We zijn dan ook een
VS vaak als straf van God gezien, een opvatting die ook ‘volwassen land’, aldus Rutte: “Wat ik om me heen
te horen valt over corona. In een hoofdartikel van het hoor, is dat mensen blij zijn dat ze als volwassenen
Reformatorisch Dagblad werd die relatie vrij expliciet worden behandeld, niet als kinderen.”
gelegd: “Hij [God] zendt ziekten zoals ooit de plagen in
Egypte, om de mens tot inkeer te brengen.” In de Ver- QUARANTAINER
enigde Staten wordt de opvatting dat corona een straf Waarom is ‘intelligente lockdown’ een frame? Omdat
van God is verkondigd door zeer uiteenlopende figuren, de overheid wil dat wij de maatregelen in een positief
zoals tv-ster Kourtney Kardashian, show-worstelaar daglicht zien en ons eraan houden. Het is, met andere
Hulk Hogan en de bijbelleraar van president Trump. woorden, geen neutrale beschrijving. Er is veel discus-
Een Nederlandse variant die regelmatig voorkomt, sie mogelijk over het ‘intelligente’ van de intelligente
is die waarin God is vervangen door ‘Moeder Natuur’ lockdown. Vooral in het buitenland is er de nodige kri-
en ‘Moeder Aarde’ (of Gaia). “Moeder natuur is boos”, tiek op het Nederlandse beleid. Commentatoren wijzen
schrijft Sylvia Witte (in haar blog ‘Korte schrijfsels van- er bijvoorbeeld op dat onze sterftecijfers tot de hogere
uit mijn onderbuikadres’): “Corona (…) is de mierzoete in Europa behoren.
wraak van moeder natuur”. De tweede pijler van het Nederlandse coronabeleid is
‘het nieuwe normaal’. Het mooie van dit begrip is dat
BOOS MANNETJE het amper onderbouwd of verdedigd hoeft te worden;
“Het maakt geen onderscheid tussen arm of rijk, zwart het is immers ‘normaal’. Maar net zoals de intelligente
of wit, oud of jong, allochtoon of autochtoon en man of lockdown niet altijd intelligent is, is het nieuwe nor-
vrouw. Niemand heeft erop gestemd, toch is het corona- maal niet altijd normaal. Een sprekend tegenvoorbeeld
virus voor ons allemaal.” Dit citaat uit Trouw benadrukt is de ‘quarantainer’, een container met twee comparti-
het egalitaire, zelfs democratische karakter van het menten die door een glazen wand afgescheiden zijn van
coronavirus. Het maakt ook duidelijk dat het virus niet elkaar. Hoe normaal is het om contact met je opa en
alleen vóór iedereen is, maar ook ván iedereen: het oma te hebben via een wandje van plexiglas? ONZE TAAL 2020 — 9
staat ons vrij er een betekenis aan te geven. Het feit dat Daarom verlangen velen van ons in ons hart terug
bijna niemand weet wat een virus precies is en doet, naar ‘het oude normaal’, een verlangen dat mooi werd
vergroot die vrijheid nog. uitgedrukt door Cees Nooteboom, in NRC: “Voor de
Premier Rutte maakt goed gebruik van die ruimte om visman waar ik altijd het eerst naartoe ga stond een rij,
het virus te interpreteren en er betekenis aan te geven. zoiets als een lange zin waarin allerlei woorden zijn
In zijn persconferentie van 21 april stelt hij het soms weggevallen.” Laten we hopen dat we de weggevallen
voor als water (“Dan gaat dat virus weer door je land woorden weer weten terug te vinden.  17