Page 23 - OnzeTaal_nov2020_HR

zijn hemd ‘in de Franse was’ deed, draaide het binnen- knarsetandende complimenten. En onze naoorlogse
stebuiten. En ook hier weer seksuele termen: Franse boeman, de Rus, lijkt helemaal geen geografische beeld-
ziekte (opnieuw ‘syfilis’), Franse bediening (‘vrijpartij spraak te hebben opgeleverd. ‘Russische roulette’ is
tussen huisknecht en werkgeefster’), Franse massage weliswaar geen vleiend begrip, maar die enge hobby
(‘fellatio’) en Franse kus (‘cunnilingus’ of ‘tongzoen’). dateert al uit de negentiende eeuw en is aantoonbaar in
De vijanden zaten ook verder weg. In het machtige en Rusland uitgevonden. Het is niet zozeer een belediging
hoogontwikkelde Turkse Rijk bijvoorbeeld. Dat verover- als wel een ‘appellation contrôlée’.
de in de zestiende en zeventiende eeuw heel Zuidoost- In onze tijd is de beledigende geografische beeld-
Europa en belegerde tot twee keer toe Wenen. Vandaar spraak vrijwel uitgestorven. Er zijn er nog maar een
handjevol. Oost-Indisch doof – maar wie beseft de koloni-
Wie zijn hemd ‘in de Franse ale gedachtekronkel nog? Persoonlijk begreep ik pas
onlangs hoe de uitdrukking moet zijn ontstaan. Met de
was’ deed, draaide het Franse slag wekt de indruk dat Fransen slordig werken –
maar leven als God in Frankrijk klinkt begeerlijk, dus zo
binnenstebuiten. erg kan die Franse slag niet zijn. Een Poolse landdag sug-
gereert dat Polen niet kunnen vergaderen – maar wie
weet nog wat een landdag is? Trouwens, we hebben die
uitdrukking uit het Duits overgenomen, en van Pools-
uitdrukkingen als aan de Turken overgeleverd zijn (‘aan de Nederlandse vijandschap is nooit sprake geweest. Spaans
heidenen’, zeggen we nu), aangaan als een Turk (‘razen benauwd lijkt nu vooral naar het warme Spaanse klimaat
en tieren’) en het werkwoord turken (‘pesten’). De afkeer te verwijzen. De oorspronkelijke vileine strekking (zie
van de Turken had mede met hun geloof te maken. Van boven) is verloren gegaan.
moslims, en trouwens ook van joden, kreeg de toenmali-
ge christenheid een rood waas voor de ogen. TOERISME
Hoe kan het dat we na eeuwen grotendeels zijn opge-
ALS EEN MALEIER houden met het gefoeter op nabije en verre vijanden? Ik
Vijandigheid was ook te vinden in Indonesië, in de kolo- denk dat het vooral voortkomt uit vertrouwdheid. Met
niale tijd Oost-Indië of Nederlands-Indië genoemd, waar een aantal van die volken zitten we samen in de EU. We
de bevolking zich niet altijd loyaal liet onderdrukken zien ze op tv. We gaan bij ze op vakantie, zij komen hier.
en uitbuiten. Nederlandse kolonialen klaagden dat de Het is veel lastiger om een vijandbeeld in stand te hou-
Indiërs deden alsof ze hen niet hoorden. Over de achter- den van mensen die je tegenkomt dan van verre onbe-
grond van deze ‘Oost-Indische doofheid’ circuleren di- kenden. Niet dat de vreemdelingenhaat in onze streken
verse theorieën. Misschien kwam ze voort uit een taboe is uitgestorven – zie de samenstelling van onze parle-
op tegenspraak en weigering. Misschien verwachtten de menten. Maar toch, de EU, de tv en het toerisme hebben
Nederlanders snel antwoord, terwijl de Indiërs langer ons een beetje wellevender gemaakt. 
wilden nadenken. Of misschien was de geveinsde doof-
heid gewoon het gebruikelijke stille verzet van de mach- Van Gaston Dorren verscheen onlangs De Dutchionary.
telozen. Ook voor een andere bekende uitdrukking uit Woordenboek van al wat Dutch is (uitgeverij Pluim).
de koloniale tijd, zo dronken als een Maleier, bestaan uit-
eenlopende verklaringen. Volgens een ervan was het
oorspronkelijk zo blauw als een Maleier; blauw betekent
‘dronken’, maar ook Indiërs werden wel ‘blauw’ ge- Engels gefoeter op ons
noemd. Vast staat in elk geval dat veel Maleiers en ande-
re Indiërs helemaal geen alcohol dronken. Het Nederlands mag dan weinig afkeurende beeld-
Merkwaardig genoeg duikt een andere oude vijand spraak over de Engelsen hebben (gehad), omgekeerd
maar in een klein aantal uitdrukkingen op: Engeland, behoren de ‘Dutch’ in het Engels juist tot de favoriete
waarmee Nederland alleen al in de zeventiende eeuw doelwitten. Double Dutch voor ‘koeterwaals’, going
drie zeeoorlogen uitvocht. De opstand tegen Spanje, kort Dutch voor ‘ieder zelf betalen’, talk like a Dutch uncle
tevoren, was uit Nederlands perspectief de moeder aller voor ‘een donderpreek geven’, Dutch courage voor ‘je-
oorlogen, die nog lange tijd inspireerde tot nieuwe on- nevermoed’ ... In het leeswoordenboek De Dutchionary
vriendelijke uitdrukkingen; misschien was er daarom heb ik bijna vijfhonderd uitdrukkingen met Dutch bij-
weinig behoefte aan stekeligheden omtrent de Engelsen. eengebracht. Die zijn deels verouderd en deels eerder
Er zijn er wel een páár genoteerd. Als je iemand ‘in zijn neutraal dan vijandig, maar toch: het venijn spat van
Engelse huur bracht’, berispte je die persoon; Engelsen zowat elke pagina.
golden als strenge (huis)bazen. Sloeg je een schroef met In Engeland is dat gefoeter begonnen in de zeven-
een hamer in het hout, dan gebruikte je ‘de Engelse tiende eeuw, ten tijde van de Nederlands-Engelse
schroevendraaier’. En als je poep aan je schoen kreeg, rivaliteit. De Amerikaanse uitdrukkingen weerspiege-
‘trapte je een Engelsman de ogen uit’. Dat waren wel len negentiende-eeuwse vijandigheid jegens immi-
zo’n beetje de venijnigste. De Engelsen daarentegen granten – Dúítse immigranten vooral, want die wer-
gingen helemaal los met het verzinnen van anti-Neder- den in de VS ‘Dutch’ genoemd. En al is het gebruik
landse uitdrukkingen (zie het kader hiernaast). van zulke termen wel afgenomen, ze zijn er nooit
helemaal mee gestopt. Er worden zelfs nog nieuwe ONZE TAAL 2020 — 11
KNARSETANDENDE COMPLIMENTEN bedacht, zoals Dutch disease (‘economische nadelen
Recentere vijanden moeten het helemaal zonder boos- van een natuurlijke rijkdom, zoals gas’) en Dutch
aardige beeldspraken stellen. Op de ‘moffen’ en de discount (‘te lage prijs van aandelen van Nederlandse
‘nazi’s’ is veel en hard gescholden, maar snerende uit- bedrijven, veroorzaakt door bescherming tegen over-
drukkingen met Duits zijn er niet of nauwelijks. Oké, names’). Elke Engelstalige voelt nog steeds aan: wat
we hebben het over ‘Duitse gründlichkeit’ en ‘Duitse Dutch heet, dat deugt niet.
pünktlichkeit’, maar welbeschouwd zijn dat eerder 23