Page 19 - OnzeTaal_nov2020_HR

beledigend taalgebruik en wat dat ons aan taalweten- een giftig kreng.’ Sommige scheldwoorden kunnen als
schappelijke inzichten brengt. Bovendien is (ver)vloe- vreselijk worden ervaren (kankerlijer), andere zijn vooral
ken een eeuwenoud fenomeen. Het oudst bekende grappig (achterlijke gladiool). Verder kun je schelden met
scheldwoord dateert van drieduizend jaar geleden; het dieren (kalf, teef), met lijf en leden (lul) of op basis van
staat op een Babylonisch kleitablet en betekent zoveel de kenmerken van een bepaalde bevolkingsgroep (bleek-
als ‘hoerenjong’. scheet) – die laatste soort noemen we ‘etnofaulismen’.
Vooral de afgelopen decennia zijn, door een toename Kortom: hoe taboerijk ook, er is veel mogelijk in het
van zelfexpressie en een versoepeling van sociale ta- Nederlands als je wilt vloeken of schelden.
boes, vloeken of scheldwoorden steeds zicht- en hoor-
baarder geworden. Zo gebruiken Amerikaanse auteurs PIPI EN KAKA
nu 28 keer meer vloeken en scheldwoorden in romans Of je nu als volwassene vloekt of niet, de kans is zeer
dan in de jaren vijftig. Toch betekent die versoepeling groot dat je het als kind in elk geval hebt uitgeprobeerd.
niet dat er helemaal geen taboe meer heerst op beledi- Geen kind lijkt eraan te ontsnappen: de ‘vuilewoorden-
gend taalgebruik. Als ik de cursisten vraag of ze zelf wel- fase’. Die wordt ingezet vanaf een jaar of drie en begint
eens vloeken of schelden, blijft het muisstil; als ik vraag met taboewoorden die niet noodzakelijk scheld- of
vloekwoorden zijn – veelal gaat het om een eindeloze
Met gelijkgestemden iets herhaling van woorden als pipi en kaka. Als kinderen
ouder worden, pikken ze ook het taboerijke vloeken en
stiekems doen, zoals verboden schelden redelijk snel op. De universiteit van Illinois
onderzocht in 2013 de taboetaal bij kinderen tussen één
woorden gebruiken, schept en twaalf jaar. De onderzochte één- tot tweejarigen
beschikten in totaal over ongeveer tien taboewoorden,
een band. bij de zeven- tot achtjarigen was dat aantal al vervijf-
voudigd. Elf- tot twaalfjarigen klokten tot slot af op een
dikke honderd ‘lelijke woorden’. Niet alleen het aantal
scheldwoorden, ook de intensiteit ervan – de ‘scheld-
welk lelijks ze ánderen al hebben horen gebruiken, gaan schade’ – nam toe: van poop (‘kaka’), stupid (‘stomme-
alle vingers de lucht in – op die van Samim na dan. rik’) en butt (‘kont’) bij één- tot tweejarigen, via stupid,
Toch lijkt Samim te ontspannen. Hij en zijn mede- oh my God! en shit (de ‘vloekvariant’ van het kinderlijke
cursisten noteren ondertussen ijverig kernwoorden: poop) bij zeven- tot achtjarigen, tot de ‘volwassener’
vloeken, scheldwoorden, taboewoorden, schuttingtaal ... Ik vloeken fuck, shit en damn (‘godverdomme’) bij de elf-
gebruik vloeken als een parapluterm om verschillende tot twaalfjarigen.
beledigende of vulgaire taaluitingen te bundelen. In zijn Waarom lijkt vloeken bij het jonge grut onvermijde-
boek Krachttermen: scheldwoorden, vervloekingen, verwen- lijk? Zelfstandig worden is je grenzen verleggen en
singen, beledigingen, smeekbeden en bezweringen uit 2008 door taboetaal uit te testen, leer je gauw hoe rekbaar
maakt Piet van Sterkenburg een onderscheid tussen die grenzen zijn – dat is de geruststellende uitleg van
verschillende soorten beledigend taalgebruik. De onder- pedagogen. Bovendien zijn vloeken en scheldwoorden
verdeling tussen vloeken en scheldwoorden is de be- excellente aandachtstrekkers: roep ‘shit!’ en je ouders
langrijkste. hebben je zó gehoord. Voor de allerjongsten zijn taboe-
woorden woorden als alle andere: ze pikken ze op en
ZELFVERWENSINGEN herhalen ze – dat hoort bij de natuurlijke taalverwer-
Vloeken zijn krachttermen waarmee je anderen geen ving. Als kinderen ouder worden, dan vinden ze het
kwaad berokkent. Het zijn krachttermen met een ‘ego- vooral voor zichzelf grappig om ‘verboden woorden’ uit
centrische functie’, waarmee je sterke emoties kunt af- te spreken. Tegen de tijd dat kinderen tieners zijn, ken-
reageren, zoals angst (‘Shit, ik had die auto niet zien ko- nen ze ook het beledigende effect van scheldwoorden.
men!’), kwaadheid (‘Fuck, wéér mijn sleutel vergeten!’) In zijn boek In Praise of Profanity legt Michael Adams
of extreme verbazing (‘Kut, gaat Dumoulin écht de Giro uit dat vloeken de relatie tussen ouder en kind boven-
winnen?’). De leenwoorden fuck en shit, en het inheemse dien kan versterken: met gelijkgestemden iets stiekems
woord kut, zijn min of meer moderne vloeken; traditio- doen, zoals verboden woorden gebruiken, schept een
nelere vloeken roepen God of een andere hoge macht in. band. Als ouder schelden terwijl je kinderen luisteren,
Als je ze op jezelf betrekt, dan zijn het ‘zelfverwensin- wijst erop dat je je kinderen vertrouwen schenkt: ‘Ssst,
gen’. Zo betekent godverdomme eigenlijk ‘God verdoeme niet op school herhalen!’
mij’. Als je vloeken vermomt om Gods naam niet ijdel te
gebruiken, noemen we ze ‘bastaardvloeken’ of ‘vloek- BEPERKING
verzachters’: in Vlaanderen is nondedju, een verbastering Woorden waarvoor je je kind tegenwoordig zou berispen,
van au nom de Dieu, populair; in Nederland is bijvoor- zijn niet altijd zo schadelijk geweest. Een voorbeeld van
beeld potjandorie een vermeend onschadelijkere variant een woord dat in twee generaties tijd van wetenschappe-
van godverdomme. Wie precies het tegenovergestelde lijk-neutrale term tot schurend taalgebruik is geëvolu-
beoogt, maakt gebruik van ‘stapelvloeken’ of ‘vloekver- eerd, is (rand)debiel. Met debiel benoem je als onaardige 
sterkers’, zoals het Belgisch-Nederlandse godverdomme-
miljaardenondedju.
In tegenstelling tot vloeken zijn scheldwoorden ONZE TAAL 2020 — 11
krachttermen met een ‘sociaal-distantiërende functie’:
je zet jezelf af tegen een ander en je kwetst een ander
doelbewust. Ook daar blijkt het Nederlands creatief en
soepel. Er zijn scheldwoorden waarmee je mannen of Illustratie: Matthijs Sluiter
vrouwen rechtstreeks raakt (klootzak, kalf), en venijnige
persoonsomschrijvingen om te roddelen over mensen:
‘Hij is een laffe scheefpoeper (‘vreemdganger’) en zij 19