Page 22 - OnzeTaal_nov2020_HR

In onze woordenschat
is goed te zien hoe we
denken over andere
volken – vooral die
waarmee we het niet al
te best konden vinden.

GASTON DORREN
Illustratie: Hein de Kort

Spaans benauwd,

Oost-Indisch doof

Foeteren op vijandige volken

en paar generaties geleden kon je er nog ‘uit- ‘Spaans kasteel’ was – eufemistisch – een bordeel. Wie
zien als een Turk’: dan moest je in bad. Sprak dat bezocht, liep kans op een geslachtsziekte als ‘Spaan-
iemand mooie woorden waar je niks mee op- se pokken’ (syfilis) of ‘Spaanse kraag’ (parafimosis).
E schoot, dan waren dat ‘Franse complimenten’. Wie ‘het Spaans had (of kreeg)’, die werd hardvochtig
En heerste er ergens een woeste wanorde, dan ‘ging het of wreed behandeld. Later ging dat ‘Spaans benauwd’
er Spaans aan toe’. Rond 1900 gebruikten we zulke heten.
beeldspraken nog veelvuldig en onbekommerd. In vele
tientallen vaste verbindingen werden vreemde volkeren AANSTELLERIGHEID
Ook Frankrijk moest het in de Nederlanden soms ont-
– en dan vooral voormalige vijanden – in een kwaad dag-
ONZE TAAL 2020 — 11 Spanje, het land waarop de noordelijke provincies hun reel dominant, en riep dus weerstand op. In de zeven-
licht geplaatst.
gelden. Het land was territoriaal opdringerig en cultu-
Nederlands aartsvijand numero uno was natuurlijk
tiende eeuw was ‘Franse courage’ dapperheid die snel
verflauwde; in de negentiende eeuw had je het over
(godsdienst)vrijheid bevochten en dat de zuidelijke pro-
‘Franse wind’ als je verwees naar de vermeende opper-
vincies tot 1715 zou overheersen. De Spanjaarden behiel-
den dan ook eeuwenlang een slechte naam, en vanaf de
vlakkigheid en aanstellerigheid van de Franse cultuur.
achttiende eeuw stond Spaans voor ‘wreed’ of ‘woest’.
nemen tussenuit. Van een ‘Franse eed’ was bij voorbaat
Wie ‘het Spaans maakte’, die maakte het wel erg bont.
duidelijk dat hij niet zou worden nagekomen. Een ‘Fran-
Maakten kinderen het Spaans, dan kregen ze harde Wie ‘Frans afscheid nam’, piepte er zonder afscheid te
klappen met een ‘Spaans rietje’. De ‘Spaanse bok’ was se colère’ was een plotselinge woedeaanval. Wie iets met
22 een wrede methode om slaven af te ranselen. Een ‘de Franse slag’ deed, werkte niet erg punctueel. En wie