Page 31 - OnzeTaal_nov2019_HR

PROFTAAL
VERTAALD DOOR ...

Een vertaler over zijn of haar weerbarstigste vertaalprobleem,
en de oplossing ervan.

Jelle Noorman Ontevreden

over iets

Wat is het grootste vertaalprobleem dat u bent
tegengekomen?
Woorden met meer dan één betekenis die door de auteur
ook in verschillende betekenissen worden gebruikt, zijn p Facebook heeft een leraar Nederlands kri-
altijd lastig. In de roman The Overstory van de Ameri- tiek op de krantenkop ‘Stam ontevreden
kaanse schrijver Richard Powers uit 2018 (vertaald onder O over instabiliteit Feyenoord’. Hij merkt op:
de titel Tot in de hemel) speelt het ogenschijnlijk eenvou- “Volgens mij staat hier dat Feyenoord nog instabie-
dige woordje still een belangrijke rol. Bijvoeglijk gebruikt ler moet worden van zijn trainer.” Heeft deze leraar
kan het ‘onbeweeglijk’, ‘rustig’ of ‘stil’ betekenen, en een punt?
als bijwoord ‘toch’, ‘niettemin’ of ‘nog steeds’. Vrijwel Je zou verwachten dat de kritiek onderbouwd is
altijd blijkt uit de context wat ermee wordt bedoeld, met een degelijke ontleding van de zin (want ont-
maar aan het eind van het boek wordt dit woord still met leden is wat leraren Nederlands doen, of horen te
behulp van dode takken en stammen neergelegd op een doen), maar dit blijkt nergens uit. Hoe zou zo’n
open plek in een bos – als object, dus zonder de context ontleding eruitzien en wat heb je er dan aan?
van een zin. Het is niet zo moeilijk in te zien dat “Stam on-
tevreden” staat voor ‘Stam is ontevreden’, een klas-
Hoe hebt u het opgelost? siek voorbeeld van een naamwoordelijk gezegde:
Ik kwam niet onder een keuze uit waarbij een van de be- iemand is iets. Maar wat moet je met het zinsdeel
tekenissen verloren zou gaan. In het ecologische betoog “over instabiliteit Feyenoord”? Er zijn twee moge-
van het boek bevat het van dode boomstammen ge- lijkheden.
vormde woord still een impliciete, tweeledige bood- Je kunt dat zinsdeel zien als een bijwoordelijke
schap: alle leven wordt bezield door een ‘stille’, ‘roer- bepaling bij de hele zin. Dan interpreteer je “over”
loze’ kracht, die bij ogenschijnlijke vernietiging ‘toch’, als een soort ‘omtrent’, en de bepaling schetst dan
‘nog altijd’ iets nieuws voortbrengt, zoals ook aan het de omstandigheden waarbinnen Stam ontevreden
zwerfhout nieuw leven zou ontspruiten. Er was een even is: Stam is ontevreden voorzover het gaat om de in-
kort en krachtig Nederlands woord nodig, maar toch stabiliteit van Feyenoord. De logische interpretatie
klonk te aarzelend, te onbestemd, en synoniemen als is vervolgens dat die omstandigheden ook de óór-
niettemin en ondanks alles waren te lang. zaak zijn van die ontevredenheid.
De andere betekenis, die van onbeweeglijkheid en Je kunt “ontevreden over instabiliteit Feyenoord”
stilte, wordt in het verhaal evenzeer benadrukt. Nadat echter ook als één geheel zien, waarbij “over insta-
hun wereld is ingestort, vinden de personages nieuwe biliteit Feyenoord” dus een bepaling is binnen een
kracht in verstilde bezinning. De doorslag gaf uiteinde- grotere woordgroep. Dan is de instabiliteit van
lijk een terugkerende sleutelzin met betrekking tot Feyenoord het object van de ontevredenheid: dat-
zaden – de kiemen van het leven – die de juiste omstan- gene waar de ontevredenheid zich op richt. In dat
digheden afwachten om zich te verspreiden: “Door zich geval zou je de kop zó kunnen interpreteren: Stam is
stil te houden kan iets zich overal naartoe verplaatsen.” ontevreden over de geringe mate van instabiliteit
Het woord van zwerfhout werd daarom in het Neder- van zijn ploeg. Dit is de betekenis waarop de kritiek
lands stil. gebaseerd is. Dan is het net alsof Stam vindt dat
Feyenoord niet instabiel genoeg is.
De criticus trapt hier in twee valkuilen tegelijk:
Jelle Noorman (1964) ver- ten eerste het idee dat elke zin maar één betekenis
taalt sinds 1987 literaire zou kunnen hebben, en ten tweede het ‘rodewaas-
fictie en non-fictie uit het Foto: Jelle Noorman effect’ dat een onlogische betekenis zóveel aandacht
Engels, Frans, Spaans en trekt dat andere mogelijkheden buiten beeld blijven.
Portugees. Recentelijk Een eenvoudige ontleding had dit al kunnen
verscheen bij Atlas Con- voorkomen. Je hoeft niet heel diep te graven in de
tact zijn vertaling van de taalkundige theorie om de twee interpretaties van
verhalenbundel Friday de zin te ontdekken. Daar hoef je niet eens leraar
Black van Nana Kwame Nederlands voor te zijn. Dat is al weggelegd voor de
Adjei-Brenyah. Daarnaast doorsnee-thuisontleder.
is hij de auteur van twee
boeken over de cultuur ONZE TAAL 2019 — 11
van Frankrijk en van de DE TAALPROF
roman Geen tijd voor
Proust.

31