Page 59 - 03 Onze Taal mei-juni THEMA Taal en dier 2025 HR

groeiende heelal. Maar toch is er op dat beeld ook het een De woordenschat dijt in
en ander af te dingen. Er verdwijnen immers ook voort­
durend woorden. Houden de verdwenen of nieuwe woorden
elkaar in evenwicht, of komt er meer bij dan eraf gaat? de loop van de tijd niet
Woordenboeken per periode exponentieel maar
Om te weten of een woordenschat groeit, moet je eigenlijk
weten: hoeveel woorden zijn er dan nu precies en hoeveel sprongsgewijs uit.
waren dat er eerst?
Laten we daarvoor eens in de woordenboeken kijken.
Voor onze taal verkeren we in de gelukkige omstandigheid
dat er (historische) woordenboeken bestaan die het
Nederlands van de oudste tijd tot heden beschrijven, en is vrijwel direct daarna verdwenen. En met dit woord
die allemaal digitaal beschikbaar zijn. Als je het aantal ver dwenen er in de loop van de tijd nog veel meer, maar
trefwoorden in de verschillende periodewoordenboeken we hebben geen idee om hoeveel het gaat.
telt, krijg je een indruk van de omvang van de vroegere
woordenschat: Maatschappelijke ontwikkelingen
Je zou eigenlijk willen weten wanneer welk woord zijn
intrede deed, en dan heb je aan de tellingen van net niet
Oudnederlands Woordenboek (700-1200) zoveel. Het Chronologisch woordenboek, dat ik in 2001
9000 trefwoorden publiceerde, biedt dan meer houvast. Daarin is bij 18.540
trefwoorden (zowel geleende als niet­geleende) het jaartal
Vroegmiddelnederlands Woordenboek (1200-1300) van eerste voorkomen toegevoegd, gebaseerd op histori­
26.000 trefwoorden sche tekstbestanden en ook op de eerdergenoemde
woordenboeken.
Middelnederlandsch Woordenboek (1200-1500)
75.000 trefwoorden

Woordenboek der Nederlandsche Taal (1500-1976)
400.000 trefwoorden
Algemeen Nederlands Woordenboek (1976-heden)
87.100 trefwoorden
Woordenboek van Nieuwe Woorden (21ste eeuw)
4300 trefwoorden

Uit dit rijtje zou je kunnen opmaken dat de woordenschat
van na 1500 vier à vijf keer zo groot is als die in de Middel­
eeuwen. Maar schijn bedriegt.
De woordenboeken sluiten in tijd niet netjes op elkaar
aan, maar overlappen elkaar gedeeltelijk. Dat geldt
bijvoorbeeld voor het Vroegmiddelnederlands Woordenboek
en het Middelnederlandsch Woordenboek. En ook voor het
Algemeen Nederlands Woordenboek en het Woordenboek van Aantal nieuwe woorden per eeuw uit het Chronologisch woordenboek.
Nieuwe Woorden. En dan moet er nóg een voorbehoud
worden gemaakt. Het is beslist niet zo dat álle trefwoorden En dan valt er iets op. Uit de figuur komt naar voren dat er
die in een bepaald periodewoordenboek zijn genoemd, in in sommige eeuwen veel meer nieuwe woorden bij komen
die hele periode daadwerkelijk in het hele taalgebied dan in andere eeuwen. De woordenschat dijt in de loop van
gebruikt werden of zelfs maar bekend waren. Veel woorden de tijd kennelijk niet exponentieel maar sprongsgewijs uit.
uit de periodewoordenboeken kwamen slechts in een korte De toppen kunnen rechtstreeks worden gerelateerd aan
periode of in een bepaald deel van het Nederlandse maatschappelijke ontwikkelingen. Zo werd in de dertiende
taalgebied voor. Zo gold room eind zestiende eeuw als eeuw voor het eerst op grote schaal in het Nederlands
Hollands en Vlaams, terwijl in Brabant in die betekenis geschreven, en dat leverde nieuwe woorden op als avontuur,
zaan werd gezegd. fabel, historie, klerk, kopie, poëet en rijm. In de zestiende en
En eind zestiende eeuw noemde een woordenboek zeventiende eeuw bloeiden kunst en wetenschap dankzij de
kaakappel als verouderd woord voor ‘wang’. Het woord Renaissance. Dat bracht neologismen als blijspel, →

Onze Taal 59

2
5

:
0
1
1
9
-
O T _ 0 3 2 5 _ 5 8 - 6 1 U i t d i j e n d e w o o r d e n sch a t . i n d d 5 9 2 29-04-2025 11:04 4
OT_0325_58-61 Uitdijende woordenschat.indd 59
0
2
0
4
-