Page 56 - 03 Onze Taal mei-juni THEMA Taal en dier 2025 HR

Taal in het wild Eelkje Colmjon/Onze Taal

Taalwetenschapper Ronny Boogaart staat stil bij de bordjes waar de
meeste mensen aan voorbijlopen. Wat valt hem op?
Iets om (over) na te denken

at is het eerste dat je voor je ziet bij iets om op Een voorzetsel als ‘mee’
te warmen? Ik vroeg het de laatste tijd aan veel
W mensen en die kwamen meestal met ‘een restje
eten van de vorige dag’ of ‘een kant-en-klaarmaaltijd’. kun je soms toevoegen
Maar nu. Je gaat het café binnen na het zien van dit bord
met de tekst: “Toe aan een biertje of wijntje? Of iets om ter verduidelijking, maar
op te warmen?” Er komt een ober naar je toe die vraagt:
‘Wat had u gehad willen hebben? Een restje eten van dat hoeft niet.
gisteren of een kant-en-klaarmaaltijd?’ Die ober is een
lolbroek, maar wel eentje met taalgevoel. Iets om op te
warmen kan twee heel verschillende dingen betekenen.
Als je de woorden iets en opwarmen in één mededeling
leest of hoort, is het niet zo gek als je iets eerst opvat als welk voorzetsel je toe zou voegen: ‘Iets om door/van/mee
het lijdend voorwerp van het werkwoord opwarmen. ‘Iets op te warmen’?
opwarmen’ is immers een activiteit die de meeste mensen
met enige regelmaat uitvoeren. Om van te houden
Maar op het cafébord betekent opwarmen niet ‘warm Op het bord is iets dus niet het lijdend voorwerp van
máken’ van iets, maar ‘warm wórden’ door iets. Warme opwarmen (datgene wat jij opwarmt), maar verwijst het
chocomel, bijvoorbeeld. Dat type opwarmen, zonder lijdend eerder naar het middel waarmee je warm kunt worden. In
voorwerp, is niet ongebruikelijk; denk bijvoorbeeld aan ‘De de meeste gevallen heb je daar een voorzetsel voor nodig
aarde warmt op.’ (warm worden van/met/door chocolademelk), maar dat kan in
deze constructie met om te dus wegblijven.
Op papier Toch kun je het voorzetsel in zo’n om te-constructie
Hoe zit dat? Laten we eens kijken naar een vergelijkbare soms níét weglaten. Iets om te houden is nu eenmaal iets
constructie. ‘Ik schrijf iets’ kan bijvoorbeeld gaan over anders dan iets om van te houden. Waarom is dat voorzetsel
een roman of een gedicht, dus dan is iets het lijdend daar wel nodig, maar bij iets om (van) op te warmen niet?
voorwerp; iets dat door jou wordt geschreven. Misschien door de functie van het zinsdeel dat
Maar met iets om te schrijven verwijs je begint met van: bij opwarmen van is dat
meestal naar een stukje papier waar je een zogeheten bepaling van middel of
op kunt schrijven, of een pen om dat oorzaak, terwijl van in houden van een
mee te doen. Iets om te drinken kán voorzetselvoorwerp inluidt: houden
dus een drank zijn, maar ook een van is een vaste combinatie, en je
glas. Een voorzetsel als mee of kunt dat van ook niet vervangen
uit kun je soms toevoegen ter door een ander voorzetsel
verduidelijking – iets om mee zonder dat de betekenis
te schrijven, iets om uit te verandert. Zo blijft er gelukkig
drinken – maar dat hoeft altijd iets om na te denken. Of
niet. De tekst op het bord iets om óver na te denken? ■
zou er slechter van worden
en dan is het nog de vraag Ronny Boogaart

56 Onze Taal

OT_0325_Taal in het wild.indd 56 6 2 29-04-2025 10:40 0
d
d
0
-
9

5

T
O

4
1

4
:
0
0
2
-

5
2

3
2

n
i
a
a
l
5
_
T
h
d
l
i
n
i
.
e
_
0
w

t