Page 63 - 03 Onze Taal mei-juni THEMA Taal en dier 2025 HR

In deze rubriek komen vragen aan bod die gesteld zijn aan de Taaladviesdienst van Onze Taal.
De Taaladviesdienst bestaat uit Roos de Bruyn, Fieneke Jochemsen en Rutger Kiezebrink.

Waarom zeg je dat zo?
Nieuw op Onzetaal.nl

Op onze website beschrijven we een grote Hoorndol
variëteit aan taalkwesties en uitdrukkingen.
Elke maand komen er nieuwe bij – onlangs
bijvoorbeeld deze. Als je ergens helemaal hoorndol (of horendol) van wordt, ben
je net zo razend als een stier die op een rode lap afstormt.
Industriële Revolutie / industriële revolutie Het ligt dus voor de hand om te denken dat hoorndol te
Historische gebeurtenissen krijgen een of maken heeft met de angstaanjagende hoorns van een dolle
meer hoofdletters: de Vrede van Utrecht, de stier. Toch is het woord waarschijnlijk niet zo ontstaan.
Tweede Wereldoorlog, de Russische Revolutie. De herkomst is niet helemaal duidelijk, maar het zou goed
De industriële revolutie is een ander geval. kunnen dat het woorddeel hoorn- hier dezelfde voorouder
Dat is niet één historische gebeurtenis, heeft als het woord hersenen. In het middeleeuws Duits
maar een globale periode: het verwijst naar bestonden vergelijkbare samenstellingen, zoals hirntoll en
een ontwikkeling die in verschillende landen hirnwüetic: ‘hersendol’ en ‘hersenwoedend’.
op verschillende momenten plaatsvond – Misschien heeft zelfs de horzel – ook een woord dat
vandaar de kleine letters. verwant is aan hersenen – er wel wat mee te maken. Dit insect
Meer informatie: Onzetaal.nl/revolutie. legt eitjes in de neusgaten van onder meer geiten, schapen en
runderen. De horzellarven die hieruit komen, kunnen de
Je eigen broek ophouden dieren flink in de weg zitten en ze zelfs razend maken. De
Je eigen broek ophouden betekent dat je jezelf uitdrukking de horzel in de kop hebben (‘razend zijn’) komt
kunt redden, dat je zelfstandig bent – vaak daarvandaan, en misschien oorspronkelijk ook hoorndol.
in financieel opzicht. Ophouden betekent Omdat het razende vee vaak hoorns had, zou de associatie
hier: ‘omhooghouden, zorgen dat iets niet tussen het hoornvee en hoorndol snel gelegd zijn.
afzakt’. Het is een soort beeldspraak: het
geldt als een uiting van zelfstandigheid als
je er zelf voor zorgt dat je broek netjes om
je billen zit (zonder hulpmiddel). De uit-
drukking is pas vorige eeuw ontstaan. Onlangs in De Taalstaat
Je leest er meer over op Onzetaal.nl/ Roos de Bruyn in de studio
broekophouden. van
‘Teksel’ of ‘Tessel’?
Komma of punt in getal
In een getal als , zit een komma: die geeft Elke zaterdag beantwoorden we de Taalstaat
de scheiding tussen het hele getal en de een luisteraarsvraag in het radio-
decimalen aan. Zo ook: , meter, programma De Taalstaat. Onlangs
, miljoen, enzovoort. In het Engels gebruik was de vraag: “Waarom schrijf je Texel
je in zulke gevallen een punt en dat zie je met een x, maar hoor je meestal ‘Tessel’?”
ook weleens in Nederlandse teksten, Taaladviseur Roos de Bruyn: “De taal van
bijvoorbeeld in . -bier en in aanduidingen Texel bevat elementen uit het Fries én uit Hollandse
van radiofrequenties, zoals . FM. dialecten. ‘Teksel’ is van oorsprong de Friese uitspraak,
Meer informatie: Onzetaal.nl/ ‘Tessel’ de Hollandse. De naam komt van het Germaanse
komma-in-getal. woord tehswa, dat ‘rechts’ betekende, maar ook ‘zuidelijk’.
Die combinatie hs werd in het Fries gaandeweg een ks-klank
en in Hollandse dialecten een s.
Doordat het Hollands meer invloed had, is de s-uitspraak
gaandeweg het gewoonst geworden – zowel op Texel zelf als
Alle taalkwesties staan op in de standaardtaal. In de spelling Texel zie je nog wel de
Onzetaal.nl/taalloket. ‘Friese’ ks terug. Er is weleens geopperd, onder meer door de
makers van de Bosatlas, om Tessel te schrijven, maar dat
heeft weinig navolging gehad.”

Onze Taal 63

2
5

5
:
0
9
9
-
OT_0325_62-63_Taalloket.indd 63
OT_0325_62-63_Taalloket.indd 63 2 29-04-2025 09:51 1
0
2
0
4
-