Page 15 - OnzeTaal_mei2021_HR

armoedegrens leven groter is. Ze hebben bovendien een saties als bibliotheken en gemeenten. In samenwerking
grotere kans op dementie of vroegtijdig overlijden. In met expertisecentrum Pharos maakten ze een woorden-
Nederland trok de overheid voor de periode 2020-2024 lijst van tachtig moeilijke coronawoorden. Daarin staan
425 miljoen euro uit in de strijd tegen laaggeletterdheid, woorden als epidemie, incubatietijd of virusdreiging, tel-
vooral om kinderen en mensen met Nederlands als moe- kens met een verklaring en een voorbeeldzin. Maatrege-
dertaal te bereiken. Want dat het uitsluitend om anders- len wordt bijvoorbeeld uitgelegd als “regels van de over-
taligen of ouderen zou gaan, is een misvatting. Laag- heid”, met een zin als “een regel van de overheid is 2
geletterdheid komt voor in alle lagen van de bevolking. meter afstand houden”. Die context in een zin is nodig
om dubbelzinnigheid te vermijden. Bij het woord crisis-
STRAND beheersing dacht het testpanel bijvoorbeeld aan een situ-
De ongeopende post op de keukentafel stapelde zich al- atie waarin mensen zich moeten beheersen in plaats van
tijd op. “Alle papieren die in mijn brievenbus belanden, aan het beheersen van de crisis zelf, is op de website van
staan vol moeilijke taal en nodigen niet uit om te lezen.” Pharos te lezen.
Aan het woord is Ria van Ras, bestuurslid bij de Stichting
ABC, een vrijwilligersorganisatie van en door laaggelet- KEURMERK
terden; ze introduceert zichzelf als ex-laaggeletterde. Bij Stichting Makkelijk Lezen worden teksten voor
“Een paar jaar geleden kon ik een tijdje niet meer praten mensen die moeite hebben met lezen en schrijven, op
en ging ik naar de huisarts”, vertelt ze. “Hij vroeg me begrijpelijkheid beoordeeld en krijgen ze een keurmerk:
om iets op te schrijven, en toen viel ik door de mand.” ‘Gewone Taal’ voor informatieve teksten, en ‘Makkelijk
Met uitzondering van een boodschappenlijstje voor Lezen’ voor verhalende teksten. Daarbij kiezen ze voor
zichzelf had Van Ras veertig jaar lang geen woord meer
geschreven. “Ik schreef simpelweg niet en verzon ook
allerlei smoesjes om dat niet te hoeven doen.” Een rij- “Ik kon een trouwjurk maken,
bewijs heeft ze niet, want een theoretisch rijexamen
afleggen was onmogelijk. En een boek lezen deed ze ook maar geen sollicitatiebrief
nooit. “Als ik iemand op het strand zag lezen, dacht ik:
die is gek.” Inmiddels kan Van Ras wél genieten van een schrijven.”
boek, zegt ze lachend.
Na haar bekentenis bij de huisarts ging Van Ras weer
naar school. Tot haar verbazing ontdekte ze daar dat ze ‘eenvoudige taal’, die helder is voor laaggeletterden, wat
niet alleen was. “Dan kom je in een klas met volwassen niet per se hetzelfde is als ‘duidelijke taal’, die helder is
mensen die allemaal hetzelfde probleem hebben. Dat voor iedereen. Een van de oprichters, Marian Hoefnagel,
voelde heel bevrijdend. Mijn wereld ging open.” Ze leer- is taalkundige en werkte op een Amsterdamse school
de de basisvaardigheden van lezen, schrijven en rekenen voor leerlingen met taalontwikkelingsstoornissen en
opnieuw. “Alle lagen van de bevolking zaten in mijn hoorproblemen, een groep die ook moeite heeft met
klas. Toen waren het vooral 45-plussers. Die achterstand lees- en schrijfvaardigheden. “Als je wilt werken aan
begint al op de lagere school.” Een recent peilingsonder- taalvaardigheid, dan moet je meer lezen, klinkt het al-
zoek van de onderwijsinspectie uit maart 2021 bevestigt tijd. Maar voor deze jongeren was er niks om te lezen.
dat. De cijfers zijn zorgwekkend: iets meer dan een Dat was mijn drijfveer om zelf tienerboeken te schrijven
kwart van de leerlingen bereikt het fundamentele in eenvoudige taal.” Hoefnagel werkte ook mee aan de 
schrijfvaardigheidsniveau op het einde van het basis-
onderwijs niet. Al eerder was in een PISA-onderzoek
over leesvaardigheid vastgesteld dat eveneens een kwart
van de 15-jarigen in Nederland kans loopt om laaggelet- Jaarthema ‘duidelijke taal’
terd te worden.
Dit stuk is onderdeel van een reeks artikelen binnen
INTIEMSTE ADMINISTRATIE ons jaarthema ‘duidelijke taal’. Ze gaan achtereenvol-
Als jong meisje ging Van Ras van de lagere school recht- gens in op:
streeks naar de modevakschool. “Ik kon een trouwjurk
maken, maar geen sollicitatiebrief schrijven.” Toen ze - Wat hebben we precies aan duidelijke taal?
zeventien was, moest ze voor het eindexamen alsnog die - Is duidelijke taal altijd beter?
brief schrijven. “Dat had ik netjes gedaan, vond ik zelf. — > Laaggeletterden en eenvoudige taal
Maar ik kreeg de brief rood onderstreept terug.” De jonge - Waar lopen taalgebruikers in de praktijk tegenaan?
Van Ras brak. Ze had al te vaak gehoord dat ze dingen - De beste tips voor duidelijke taal
níét kon. “Op dat moment besloot ik voor mezelf: ik - Bedrijven die zich professioneel met duidelijke taal
schrijf niet meer, dan kunnen ze me er ook niet meer bezighouden
mee pesten. Als je vaak genoeg te horen krijgt dat je
dom bent, ga je in een hoekje zitten en durf je er nooit
meer uit te komen.” Haar zussen hielpen haar met het
noodzakelijke papierwerk, maar ‘verraden’ mochten ze
haar absoluut niet, want de schaamte voor een mogelijk
stigma is groot. Het is een van de weinige overlevings- ONZE TAAL 2021 — 5
strategieën van laaggeletterden: een beroep doen op je
omgeving, op mensen die je vertrouwt met je intiemste
administratie: van bankzaken regelen tot ziektekosten- Illustratie: Frank Dam
verzekeringen afsluiten.
Nu wil Van Ras zelf andere laaggeletterden helpen via
de Stichting ABC, waar ex-laaggeletterden taalambassa-
deurs kunnen worden die voorlichting geven aan organi- 15