Page 13 - OnzeTaal_mei2021_HR

Wilt u direct antwoord op een taalvraag? Bel dan 085 - 00 28 428. HOE LEG JE DAT UIT?
Ook via Twitter (@onzetaal) en WhatsApp (06 - 39 86 19 91) krijgt u
snel antwoord. Zie voor andere mogelijkheden www.onzetaal.nl/taalloket.
Als je Nederlandse les geeft aan anderstaligen
(NT2’ers), kom je af en toe kwesties tegen waarvan je
je afvraagt: hoe zit dat ook alweer?
VERSCHUIVENDE NORMEN
HET ZONDER BETEKENIS?
Over verschuivende taalnormen, maar ook over kwesties in de trant van Het Nederlands kent een aantal uitdrukkingen
‘Ik hoor/zie steeds vaker …’, die ons geregeld worden voorgelegd. en constructies waarin het voorkomt zonder dat
het een echte betekenis heeft. Voorbeelden:
‘Het regent’ en ‘Ik heb het warm.’
HANDHAVEN In zinnen als ‘Het regent’, ‘Het waait’, ‘Het
Van oorsprong is handhaven een overgankelijk werkwoord; dat wil zeg- wordt donker’ en ‘Het spookt daar’ is het een
gen dat het met een lijdend voorwerp wordt gecombineerd. Voorbeel- zogeheten loos onderwerp. Het heeft de gram-
den hiervan zijn: ‘Ik wil het beleid van de vorige minister handhaven’ maticale functie van onderwerp, maar het heeft
en ‘We moeten de orde handhaven.’ geen betekenis: het verwijst niet naar iets in de
De laatste jaren wordt handhaven steeds vaker zonder lijdend voor- werkelijkheid. Dat geldt ook voor ‘Het is koud’,
werp gebruikt, dus onovergankelijk. Het gaat dan bijvoorbeeld om poli- als dit over het weer of de omgevingstempera-
tieagenten of andere functionarissen – zoals de boa’s (buitengewoon tuur gezegd wordt. Maar als ‘Het is koud’ een
opsporingsambtenaren) in Nederland – die zich bezighouden met de reactie is op iets wat eerder genoemd is, bij-
handhaving van wetten, regels en vaak ook de openbare orde. Ze wor- voorbeeld als antwoord op de vraag ‘Is het
den met een passende term ook wel als handhavers aangeduid. water warm of koud?’, is het geen loos onder-
Hoewel zinnen als ‘We moeten handhaven’ en ‘Er zal streng worden werp: het verwijst dan naar het water.
gehandhaafd’ misschien nog wat onwennig klinken en vooral met poli- Naast loze onderwerpen bestaan er loze
tie- en handhaversjargon worden geassocieerd, zijn ze redelijk ingebur- lijdende voorwerpen; daarvan is het in ‘Ik heb
gerd. Van Dale Hedendaags Nederlands noemt deze onovergankelijke het warm’ een voorbeeld. Het heeft ook hier wel
betekenis van handhaven “pregnant”; dat is een taalkundige vakterm een grammaticale functie, maar geen betekenis.
voor ‘kernachtig’ of ‘verkort’, of ook wel ‘specifiek’. Dat geldt ook voor bijvoorbeeld ‘Wat hebben we
Er zijn meer werkwoorden die op die manier gaandeweg hun lijdend het toch goed.’ Het warm hebben en het goed
voorwerp zijn kwijtgeraakt; het gaat dan om gevallen waarin wel dui- hebben zijn vaste (idiomatische) verbindingen,
delijk is wat dat lijdend voorwerp zou zijn. Het kan daarbij om jargon een soort uitdrukkingen, waarin het niet naar
gaan: zo hoor je in plaats van ‘We gaan de bodem hier saneren’ ook iets concreets verwijst. Nog een paar andere
vaak: ‘We gaan hier saneren’ – omdat in de bedoelde context wel min voorbeelden zijn het op een lopen/zuipen zetten,
of meer vanzelf spreekt dat het de bodem is die gesaneerd wordt. Maar het niet breed hebben, het op iemand gemunt heb-
er zijn ook heel alledaagse voorbeelden, zoals inpakken: in plaats van ben en het goed met elkaar kunnen vinden.
‘Moeten we onze spullen al inpakken?’ (of juist ‘Moeten we onze tassen
al inpakken?’) kun je ook zeggen: ‘Moeten we al inpakken?’ Welke kwesties komt u vaak tegen in uw NT2-
lessen? En hoe legt u ze uit? We horen het
graag via taaladvies@onzetaal.nl.

HOE KAN HET DUIDELIJKER?

Tips voor duidelijkere teksten.

DAT ALS komt niet meteen, zoals in de meeste bezig zijn, we heel productief zijn.’
bijzinnen, het onderwerp van de bijzin Gelukkig zijn zinnen met de twee
VRAAG (de productiviteit) – nee, er komt eerst voegwoorden dat en als of dat en wan-
Ik heb het idee dat deze zin niet zo een tweede bijzin, nog voordat de eerste neer naast elkaar vrij simpel te her-
lekker leest: ‘Goede leidinggevenden is afgelopen. Die tweede bijzin begint schrijven voor wie dat wil. Je kunt de
weten dat als de werksfeer prettig is, met het voegwoord als. Een bijzin in ingebedde bijzin uit de zin halen en
de productiviteit stijgt.’ Maar waar een bijzin dus, oftewel een ‘ingebedde hem in een aparte zin voor of achter de
zit ’m dat in? bijzin’. andere zetten. Bijvoorbeeld zo: ‘Goede
Grammaticaal kan het allemaal ge- leidinggevenden weten dat de producti-
ANTWOORD woon. Maar het is voor veel lezers wel viteit stijgt als de werksfeer prettig is.’
Dat komt vooral door de zinsconstructie moeilijk, omdat er nogal een beroep Of andersom: ‘Als de werksfeer pret-
met dat als. Die doet wat denken aan de op het kortetermijngeheugen wordt tig is, dan stijgt de productiviteit. Goe-
‘tangconstructie’, die in het aprilnum- gedaan. Een lezer moet onthouden hoe de leidinggevenden weten dat.’
mer aan de orde kwam: tussen weten de zin en de eerste bijzin zijn begonnen, En een heel andere herschrijving kan ONZE TAAL 2021 — 5
dat en de productiviteit stijgt staat eerst maar moet vervolgens eerst de informa- natuurlijk ook: ‘Goede leidinggevenden
nog andere informatie, namelijk een tie uit de tweede bijzin verwerken voor- weten het: als de werksfeer prettig is,
voorwaarde. Er staan daardoor twee dat het vervolg van de eerste komt. stijgt de productiviteit!’
bijzinnen door elkaar. Dezelfde bezwaren als die tegen deze
De eerste bijzin begint na Goede lei- ‘dat-als-constructie’ gaan trouwens op Meer voorbeelden met dat als én
dinggevenden weten en wordt ingeleid voor de combinatie met dat wanneer: mogelijke herschrijvingen zijn te
door het voegwoord dat. Vervolgens ‘Wij denken soms dat wanneer we druk vinden op www.onzetaal.nl/dat-als. 13