Page 27 - OnzeTaal_mei2020_HR

DE THUISONTLEDER WITTEMAN

De oude schoolgrammatica afgestoft voor thuisgebruik.

Eindelijk de
persoonsvorm

et is weer tijd om uw telefoon op de vliegtuigstand
te zetten en u even te verdiepen in onze opfris- Neugen
H cursus zinsontleding voor thuisgebruik, die met
vooruitziende blik al het hele jaar op afstand wordt gegeven.
Allereerst het huiswerk voor deze maand. De vraag was:
wat zijn de overeenkomsten en verschillen in de zinnen an het begin van de coronacrisis gebruikte
‘Papa gaat nog even afwassen’, ‘Papa doet nog even afwas- Ferd Grapperhaus voor iedereen hoorbaar op
sen’ en ‘Papa wast nog even af’? Misschien hebt u gerede- A de tv het woord juno. Hij doelde daarmee niet
neerd dat de zin ‘Papa doet nog even afwassen’ geen Stan- op de echtgenote van Jupiter (en de moeder van Vulca-
daardnederlands is en de andere twee wel. Of u hebt opge- nus en Mars), maar op de maand juni, die overigens
merkt dat ‘Papa wast nog even af’ geen hulpwerkwoord wel naar die godin Juno genoemd is.
bevat en de andere twee wel: gaat en doet. Maar het kan ook Grapperhaus zei ‘juno’ om elke verwarring met juli
zijn dat u hebt overwogen dat in ‘Papa gaat nog even afwas- te vermijden. Begrijpelijk, want juni en juli lijken in
sen’ een extra betekenis is toegevoegd, terwijl de andere klank veel op elkaar – zeker wanneer de spreker (en/of
twee nagenoeg hetzelfde betekenen. Dat zijn allemaal de toehoorder) een tikje verkouden is. Goeie truc
interessante overwegingen. eigenlijk, dat juno. Beter dan het volgens mij veel
Maar wat is de overeenkomst tussen de drie zinnen? Het gebruikelijkere julij voor de maand juli.
gaat in elk geval overal over een ‘doen’-betekenisverband Aan de ‘julij’-zeggers erger ik me eerlijk gezegd
tussen papa en (nog even) afwassen. Maar er is ook telkens dood, al kan ik niet helemaal uitleggen waarom. Is het
iets toegevoegd: het hulpwerkwoord gaat, het hulpwerk- misschien de lullige lijzigheid van die ij? Je hebt trou-
woord doet of een vervoeging – wast is de derde persoon wens ook mensen die ‘zeuven’ zeggen als ze zeven
enkelvoud van wassen. bedoelen. Dat is minstens even verschrikkelijk. ‘Maar
Het inzicht is dat deze drie veranderingen van dezelfde dat is om verwarring met negen te voorkomen!’, zal
orde zijn. In alle zinnen is er vervoeging toegevoegd (zeg zo iemand zich verdedigen.
maar die uitgang -t). Die wordt aan het hulpwerkwoord Onzin. Ja, ooit, langgeleden, toen onze telefoon-
geplakt, maar als er geen hulpwerkwoord is, moet een deel verbindingen nog een beetje schamel waren, was dat
van het werkwoord afwassen (namelijk was) op die plaats zeuven misschien wel degelijk handig, bijvoorbeeld als
staan, omdat die vervoeging nu eenmaal niet los in de zin je een tante in Amerika wilde uitleggen hoeveel eieren
kan staan. Het stukje af kan gewoon achteraan blijven er nodig zijn voor de bereiding van een flesje echte
staan. Hollandse advocaat. Maar tegenwoordig kun je zelfs
In alle zinnen is de vorm van het toegevoegde afhanke- met Vuurland op fluistertoon converseren zonder
lijk van de persoon van het onderwerp. Als je papa vervangt dat er iets van de inhoud verloren gaat. Mensen die
door ik, wordt het ga, doe en was. Dat is dan eindelijk de pedant genoeg zijn om nog steeds ‘zeuven’ te zeggen,
persoonsvorm. pak ik daarom graag terug door negen consequent uit
te spreken als ‘neugen’. Dat zal ze leren. (Tip: probeer
dit ook eens met ‘junij’ en ‘julo’.)
PETER-ARNO COPPEN À propos telefoneren: ik heb altijd enorm ontzag
gehad voor mensen die het zogeheten telefoonalfabet
uit hun hoofd kennen. Ikzelf bak er, op mijn vieren-
vijftigste, nog steeds niks van. Dirk, Nico en Pieter ko-
men er vlot uit, Zacharias ook, vanwege de curiositeit,
Huiswerk maar de T? Teun? Tinus? Of de R? Ralf? Ronald? Rik?
We stappen even over naar de woord- Na een korte blik sloeg de schrik me om het hart: er 27

Ik heb zojuist dat telefoonalfabet er even bij gepakt.
soorten. Schrijf de volgende woorden
staan maar drie vrouwennamen op! Anna, Maria en
op aparte papiertjes: adem, zes, oei, in,
Xantippe, twee brave kwezeltjes en een kreng. Schan-
tegenaan, blij, als, of, mij, zien, radar,
dalig, in 2020! En dan zijn al die namen (behalve Xan-
blauw, regenen, toch, leunen, misschien,
tippe) ook nog eens allemaal zo Hollands als boeren-
ONZE TAAL 2020 — 5
’t, terwijl, water, welk, tien, uit, dus,
kool met worst. Waar blijft de ‘inclusiviteit’?
zullen. Probeer nu zoveel mogelijk nieu-

Begin maar eens met Maria door Mohammed te
we woorden te maken van telkens twee
vervangen, zou ik zeggen. Maar ja, dan heb je nóg een
vrouw minder. Nee, dit is beslist geen eenvoudige
papiertjes. De woorden hoeven niet te
kwestie. Ik hoop dat minister Grapperhaus zich hier
bestaan, maar moeten wel een voorstel-
eens flink in wil vastbijten, zodra hij het wat minder
bare betekenis hebben (bijvoorbeeld
druk heeft.
wateradem). Sommige papiertjes kunnen
daarbij gemakkelijk gebruikt worden,
andere moeilijker. Verdeel de papiertjes
SYLVIA WITTEMAN
in een makkelijke en een moeilijke groep.