Page 23 - OnzeTaal_mei2020_HR

lading hangt, waarna het vervolgens wéér een nieuw hameren dat iets anders moet, hoe meer de discussie
label krijgt. Zo zijn meerdere groepen door de jaren zich gaat verharden.”
heen al voorzien van een nieuwe naam. Neem het woord
kreupele, dat in de loop van de tijd geëvolueerd is van ZWARTER DAN OOIT
invalide, mindervalide, andersvalide, gehandicapte, iemand Die verharding constateert ook Vincent de Rooij, antro-
met een handicap tot het nu veelgebruikte iemand met een poloog aan de Universiteit van Amsterdam en expert op
beperking. het gebied van taalpraktijk en -ideologieën. “Je ziet vaak
Onlangs hield Onze Taal een grote enquête naar dat wanneer mensen ergens op worden aangesproken,
‘schurende woorden’ (op de resultaten daarvan wordt ze de controverse opzoeken en dat wat de controverse
op blz. 11 van dit nummer ingegaan – red.). Los daarvan veroorzaakt, gaan versterken. In sommige plaatsen is
ging ik in februari via de digitale Onze Taal-nieuwsbrief Zwarte Piet sinds de hele pietendiscussie zwarter dan
Taalpost op zoek naar taalliefhebbers die hun taalgebruik ooit.” Een belemmerende factor in het aanpassen van je
zonder moeite aanpassen als ze anderen daar een plezier eigen taalgebruik is dat taal deel uitmaakt van je identi-
mee kunnen doen, maar ook naar mensen die dit alle- teit, aldus De Rooij. “Wanneer je hoort dat je ineens af-
maal maar flauwekul vinden. De alternatieven voor stand moet doen van woorden die je je hele leven als
woorden als slaaf en moorkop (tot slaaf gemaakte en choco- vanzelfsprekend hebt gebruikt, dan vinden mensen dat
ladebol) vielen niet bij iedere Taalpost-lezer in goede moeilijk. Dat taalgebruik is een deel van hen.”
aarde. “Ik vind dat gerommel met woorden die ‘niet Mensen hechten bovendien aan sociale categorieën,
meer kunnen’ grotendeels onzin”, zo reageert een lezer. zegt communicatiewetenschapper Camiel Beukeboom
“Mensen die slaaf vervangen door tot slaaf gemaakte ge- van de Vrije Universiteit Amsterdam. “Dat biedt duide-
ven er eenvoudig blijk van de betekenis van het woord
slaaf niet te kennen. Moeten we ook gaan spreken van
tot voorzitter gekozene in plaats van gewoon voorzitter? “Hoe meer je erop hamert dat
Een ziek gewordene in plaats van een zieke? Ik vind het
echt potsierlijk.” iets anders moet, hoe meer de
Een ander oppert: “Laten we niet onnodig hink-stap-
springen door het woordenboek, op de vlucht voor nega- discussie zich gaat verharden.”
tieve sentimenten, maar in plaats daarvan de wereld
een beetje toleranter maken. Dat zet meer zoden aan de
dijk.” Weer een ander vat bondig samen wat veel lezers lijkheid, voorspelbaarheid en overzichtelijkheid in een
schrijven: “Je kunt het beestje wel een andere naam complexe wereld. Het geeft onrust als die categorieën
geven, maar het blijft hetzelfde beestje. Wat mij betreft veranderen, ook als we ze anders labelen.”
is er niets mis met welke benaming dan ook, tenzij je De weerstand tegen aanpassing van de woordkeus zou
het als scheldwoord gebruikt.” Ten slotte nog weer een kunnen afnemen wanneer mensen de effecten van taal
ander geluid: “Ik vind (…) het veranderen van namen en de verschillen tussen diverse labels beter begrijpen,
vooral een hypocriete, verhullende, de realiteit ontken- zegt Beukeboom, die onderzoek deed naar het stigmati-
nende en kwetsende activiteit, omdat je juist daarmee serende effect van taal en het effect op degene die wordt
benadrukt dat er kennelijk iets ‘loos’ is met de des- gelabeld. Zijn advies: wil je een minder stereotiep beeld
betreffende groep. Je benadrukt het verschil, het anders creëren, verander dan de taalkundige vorm. “Een label
zijn. Stop daarmee en neem mensen zoals ze zijn.” met een zelfstandig naamwoord, bijvoorbeeld allochtoon,
gehandicapte of slaaf, reduceert iemand meteen tot die
PSYCHOLOGISCHE MECHANISMEN ene onveranderlijke categorie. Een beschrijvend label –
Een enkeling gaf aan helemaal geen probleem te hebben iemand met een migratieachtergrond, iemand met een
met het aanpassen van zijn of haar taal. Maar veel rea- beperking, iemand die tot slaaf gemaakt is – heeft dit veel
geerders benadrukken dat zij, hoewel ze niet racistisch minder. Het is dan een eigenschap waarvan je er meer-
zijn en niemand willen kwetsen, het toch onzin vinden dere kunt hebben.”
om andere termen te gaan gebruiken. Sociaal psycho-
loog Sander Hermsen van de Hogeschool Utrecht heeft Bij de veelgehoorde uitspraak ‘Het gaat er niet om hoe ik
daar wel een verklaring voor. “Bij bijna iedereen aan wie het benoem, maar wat ik ermee bedoel’ wil Beukeboom
een verandering wordt opgelegd, treden algemene psy- ook nog wel een kanttekening plaatsen. “Bij communi-
chologische mechanismen in werking. Mensen vinden catie moet je er altijd rekening mee houden dat er ook
autonomie enorm belangrijk. Ze worden daarin aange- een partij is die de boodschap ontvangt. Die kan het on-
tast op het moment dat hun verteld wordt dat zie zich danks jouw goede bedoelingen wél als pijnlijk ervaren.
anders moeten gaan gedragen.” Het lijkt een nuance om een beschrijvende term te ge-
“De meeste mensen zijn er bovendien helemaal niet bruiken, maar zo’n kleine verandering in taalgebruik
op uit om een ander te kwetsen of te discrimineren, en kan echt een positief effect hebben.” 
merken niet dat hun woordkeus dat juist wél doet. Zij
vinden zichzelf empathisch, een goed mens, en vinden
daardoor ook dat wat zij doen en zeggen goed is. Dan
krijgen ze plotseling te horen dat woorden die ze mis-
schien al vanaf hun kindertijd gebruiken, ineens niet
meer mogen. Dat ze misschien wel discrimineren. Dat ONZE TAAL 2020 — 5
levert spanning op. De makkelijkste manier om die Illustratie: Matthijs Sluiter
spanning op te lossen is niet om jezelf te veranderen,
maar om de boodschap af te wijzen. Door die weg te
zetten als onzin. Dan krijg je argumenten als: ‘Je mag
ook niks meer!’ Of: ‘Ik ken wel twintig mensen met een
donkere huidskleur. Die hebben helemaal geen moeite
met het woord neger.’ Het punt is: hoe meer je erop gaat 23