Page 21 - OnzeTaal_mei2020_HR

RAARWOORD GUUS MIDDAG TYPISCH VLAAMS

Over opmerkelijke woorden, oud en nieuw.

Catleyaën

at is een catleya? Een catleya (ook wel gespeld
met twee t’s) is een orchidee. Maar niet
W zomaar een orchidee. Het gaat hier, aldus Blijf in uw kot!
Mooiwatplantendoen.nl, om een “fotogenieke beauty
met klassieke uitstraling”. Zij is herkenbaar aan haar
“geschulpte randjes met soms kleine franjes en grote
bloemen met een enorme lip”. De catleya wordt wel de risis, dus tijd voor crisiscommunicatie. De Bel-
‘Koningin van de Orchideeën’ genoemd. Haar naam is gische minister van Volksgezondheid, Maggie
ontleend aan orchideeënverzamelaar William Cattleya C De Block, opgeleid tot huisarts, laat tijdens
(1788-1835). een parlementaire vergadering over het coronavirus
Op de plantensite kwam ik ook het curieuze werk- COVID-19 haar medische jargon zitten waar het zit en
woord catleyaën tegen. Het zal bij scrabble nog niet vaak spreekt de taal die iedereen verstaat: “Als u ziek bent,
gelegd zijn. Catleyaën is niet – zoals u misschien denkt – denk niet: ik ga toch mijn moeder of mijn oma bezoe-
catleya’s kweken, lekker samen met andere catleyaërs in ken. Blijf in uw kot.” En ze voegt eraan toe: “Smijt ze
de catleyakas. Catleyaën, of catleya doen, is de vertaling buiten als ge ene ziet met ne snotneus!” Een minister
van het Franse faire catleya. Die uitdrukking komt voor in die zich niet verschuilt achter vocabulairemuurtjes of
de roman À la recherche du temps perdu van Marcel Proust diplomatieke geheimtaal, dat is een verademing.
(1871-1922), in het deel over de liefde tussen meneer Toch heeft ze veel kritiek gekregen op haar taal-
Swann en Odette de Crécy. gebruik. “Wij zitten niet in een kot!”, werd er gemop-
Op een avond belanden ze samen in een rijtuig. Odette perd. Vooral op Twitter, de riool waarlangs de ‘vrije
draagt een tuiltje catleya’s, haar lievelingsbloemen, in meningsuiting’ zó krachtig kolkend wegstroomt dat
haar hand. Ze heeft ook enkele catleya’s in haar haar ge- weldenkende mensen intussen hebben besloten alleen
stoken, en ook in de halsopening van haar laag uitgesne- nog meewarig het hoofd te schudden. Ik ben het niet
den keurslijfje. Als het rijtuig plotseling moet stoppen, eens met de kritiek op De Block, al ben ik de eerste om
raken de bloemen in het ongerede. Swann biedt aan ze te te verwachten dat politici zich genuanceerd en correct
herschikken, heel beschroomd. “Vindt u het niet erg als uitdrukken. Maar soms moet het anders.
ik de bloemen in uw keursje weer goed leg (…)?” En zal Hoe erg is dat eigenlijk, van een ‘kot’ spreken als je
hij ook, na enige aarzeling, het stuifmeel van haar boe- een huis bedoelt? In Vlaanderen minder erg dan in de
zem wegvegen, voorzichtig, met de hand? “Doe ik het rest van ons taalgebied. Volgens Van Dale is een kot
niet te hard, ben ik niet te ruw?” (vertaling Thérèse een klein, armoedig huis of een hok voor een dier. Het
Cornips). En ook, mag hij, vraagt hij, misschien even woord klinkt bijna altijd denigrerend. Maar het is wel
aan de bloemen ruiken? heel oud: het bestond al in het Oudnederlands rond
Uit de hele scène spreekt een grote schroom, en om- het jaar 1000. En het is ook een exportproduct. Naar
haal, en finesse – zoals het hoort bij een goed voorspel. Frankrijk, waar het inmiddels verdwenen woord cot
In het vervolg van het herschikken komen hun gezichten sloeg op een hut, en via Normandië naar Engelands
vanzelf dicht bij elkaar en volgt er, in een kunstig arran- befaamde cottages. Naar Nederland hebben we dan
gement van lange zinnen en terzijdes, waar Proust altijd weer het frietkot en het studentenkot geëxporteerd.
zo goed in is, een eerste kus. Later die avond zullen zij Maar België, moet ik toegeven, is het land van de
voor het eerst het bed met elkaar delen. ‘koterij’. Letterlijk, want achter bijna elk rijhuis zijn in
Bij hun ontmoetingen daarna wordt het schikken van de loop van de jaren ‘bezemkoten’, ‘waskoten’, ‘werk-
de catleya’s een vaste gewoonte, als begin van de liefko- koten’, ‘fietskoten’ en ‘rommelkoten’ bijgebouwd.
zingen – ook als de catleya’s niet in het ongerede zijn ge- Maar ook figuurlijk: onze staatsstructuur en wetgeving
raakt. Of als Odette andere bloemen draagt. Of zelfs als er zijn gammele resultaten van ad-hocoplossingen die
helemaal geen bloemen zijn. Faire catleya (‘catleya doen’) achteraf weer gecorrigeerd moesten worden. De ‘fis-
wordt op den duur hun vaste uitdrukking voor het bedrij- cale koterij’ is een lucratief werkterrein voor accoun-
ven van de liefde. Of, in de woorden van Mooiwatplan- tants en advocaten.
tendoen.nl, “een eufemisme voor amoureus gefoezel”.  Daarnaast hebben we in Vlaanderen sprekende uit-
drukkingen als het kot is te klein (‘er wordt driftig ge-
reageerd’), het kot afbreken (‘enthousiast tekeergaan
op een feest of bij een optreden’) en iemand uit zijn kot
lokken (‘iemand uitdagen’).
Kortom: als minister De Block haar landgenoten in
hun kot wil opsluiten zolang corona rondwaart, dan is ONZE TAAL 2020 — 5
dat wel de plaats waar ze zich thuis zullen voelen.
Foto: Javier Vasquez / Pixabay LUDO PERMENTIER 21