Page 30 - Onze Taal _mei2019_HR

ONDERZOCHT STERRE LEUFKENS EN GASTON DORREN

Waar houdt jong taalkundetalent zich mee bezig? Foto: Eelkje Colmjon

Twee talen in een jong brein

at gebeurt er allemaal in een kinderhoofdje
dat twee talen leert? Taalkundige Evelyn
W Bosma verdiept zich al een aantal jaren in de
taalontwikkeling van jonge Friezen. Met ieder project
legt ze een nieuw stukje aan de tweetaligheidspuzzel –
of haalt oude stukjes weg.

VERDWIJNEND VOORDEEL
Bosma liet zich inspireren door een beroemd onderzoek
waaruit bleek dat tweetalige kinderen iets extra’s heb-
ben: als ze de ene taal spreken, moeten ze de andere
wegdrukken, en daardoor leren ze hun aandacht beter te
richten. In haar promotieonderzoek, een paar jaar gele-
den, testte Bosma een groep Friese basisscholieren drie
keer, met telkens een tussenpoos van een jaar. Bij de
eerste test, in groep 3, bleken ze inderdaad een beetje
beter in het focussen van hun aandacht, maar in latere
jaren niet meer. Het voordeel verdween dus toen ze
ouder werden.
Een deel van de kinderen die Bosma destijds onder-
zocht, sprak thuis Nederlands en leerde het Fries vooral
op school. Hoe verwerkte die groep Friese woorden
waarvan sommige wel, andere niet op het Nederlands
leken? Bosma: “Het makkelijkste zijn natuurlijk woor-
den als poes, die in beide talen hetzelfde zijn. Woorden Evelyn Bosma onderzocht de taalontwikkeling van jonge Friezen.
die totaal anders zijn, zoals kind en bern, leren ze veel
langzamer.” Interessanter is de tussencategorie van Nederlands leren, het Nederlands iets beter beheersten
woorden die op een systematische manier van elkaar dan leeftijdsgenoten die van begin af aan tweetalig op-
verschillen. Hân, lân, bân en strân bijvoorbeeld beteke- groeiden. Vreemd, want ‘hoe eerder, hoe beter’, zou je
nen ‘hand’, ‘land’ … u kunt het rijtje zelf aanvullen, en toch denken. “Dat lijkt gedeeltelijk een mythe te zijn”,
dat lukte de jonge kinderen ook. Het doorzien van de re- legt Bosma uit. “Oudere kinderen leren sneller en halen
gelmatigheid was nuttig: ze leerden deze Friese woorden zo’n achterstand gewoon in. We zien ook in ander recent
wat sneller dan de totaal verschillende woorden. onderzoek dat de hoeveelheid en de kwaliteit van het
taalaanbod belangrijker zijn dan hoe vroeg je begint.”
MOEDERSCHRIJFTAAL
Zouden de woorden die in het Fries en het Nederlands op NUANCES
elkaar lijken, ook een voordeel opleveren bij het lezen En dan nu de hamvraag rondom tweetaligheid: is het
van Fries? Volwassenen, zo was al bekend, gebruiken in- voor kinderen nuttig of schadelijk, stimulerend of ver-
derdaad hun moedertaalkennis als ze lezen in een twee- warrend? De afgelopen jaren overheerste sterk het ge-
de taal. In een nieuw onderzoeksproject, dat bijna afge- loof in de voordelen, maar achteraf gezien zijn die mis-
rond is, liet Bosma tweetalige kinderen Friese zinnen schien wat gehypet. Bosma: “Dit soort onderzoek is
lezen. Ze volgde de oogbewegingen van haar proefper- enorm ingewikkeld. We zoomen in op taal, op tweetalig-
soontjes met een zogenoemde eyetracker, om nauwkeu- heid, maar er zijn zó veel factoren die een rol spelen bij
rig te meten hoe snel ze specifieke woorden lazen. Bij de manier waarop kinderen hun kennis en vaardigheden
het lezen van Friese zinnen werden de woorden die in ontwikkelen. Andere dingen die zo’n kind doet – muziek
het Nederlands en Fries identiek zijn inderdaad sneller maken, gamen, noem maar op – kunnen ook best effect
herkend. Dat bleek niet het geval bij woorden als hân, hebben. Maar het is ondoenlijk om alles mee te nemen.”
En dan zijn er ook nog verschillende soorten tweeta-
die alleen maar líȷ´ken op hun Nederlandse equivalent. ligheid. Friestaligen gebruiken bijvoorbeeld voortdurend
ONZE TAAL 2019 — 5 uit Fries spreken, hebben het Nederlands als ‘moeder- gevolgen voor hun hersenontwikkeling als het wisselen
Hoe kan dat?
Nederlandse woorden in hun Fries – heeft dat dezelfde

Bosma: “Alle Friestaligen, ook degenen die van huis
schrijftaal’. Dat kan verklaren waarom ze in geschreven
tussen Nederlands en Engels? Vroeger werden zulke
soorten tweetaligheid in het onderzoek op één hoop ge-
Fries toch de Nederlandse woorden het snelst herken-
nen. Daarnaast zit de Friese spelling vol met accent-
gooid, maar de laatste jaren niet meer. Resultaat: akelig
tekens die in het Nederlands nauwelijks voorkomen.
Wat moeten tweetalige ouders nu in de praktijk met

Misschien raken de kinderen daarvan in de war, al spre-
al die kennis? “Kinderen kunnen die tweetaligheid pri-
ken ze nog zo goed Fries.” genuanceerde uitkomsten.
Bosma constateerde verder dat kinderen die thuis ma aan”, benadrukt Bosma. “Alleen: hoe groot de even-
30 alleen Fries spraken en dus wat later begonnen met tuele voordelen zijn, dat blijft nog steeds de vraag.” 