Page 31 - Onze Taal _mei2019_HR

PROFTAAL
VERTAALD DOOR ...

Een vertaler over zijn of haar weerbarstigste vertaalprobleem,
en de oplossing ervan.

Huub Beurskens Op iemand

zitten
Wat is het grootste vertaalprobleem dat u bent
tegengekomen?
Het gedicht ‘Welle der Nacht’ van de Duitse dichter
Gottfried Benn (1886-1956): een misschien perfect, in n het aprilnummer van Onze Taal signaleert de
elk geval subliem gedicht. Twee metrische, rijmende Rotterdamse lezer Cor Nelisse een bijzondere
kwatrijnen die een uiterste aan zowel inhoudelijke als I taalvorm in het tv-programma Wie is de Mol?
vormelijke getrouwheid vereisen. Het gedicht wordt Het gaat om zinnetjes als ‘Sarah zit op Merel’, waar-
vaak tot de zogenoemde ‘absolute’ poëzie van Benn ge- mee gezegd is dat Sarah denkt dat Merel de mol is.
rekend, waarin alles op volle spanning is samengebald. Nelisse veronderstelt dat deze bijzondere beteke-
nis beperkt is tot het tv-programma Wie is de Mol?,
Welle der Nacht – Meerwidder und Delphine en hij merkt snedig op dat buiten deze context een
mit Hyakinthos’ leichtbewegter Last, zin als ‘Sarah zit op Merel’ waarschijnlijk letterlijk
die Lorbeerrosen und die Travertine zal worden opgevat. Toch is die betekenis niet zo
wehn um den leeren istrischen Palast. heel bijzonder. Hij zit eigenlijk al in het normale
gebruik van zitten ingebakken.
Welle der Nacht – zwei Muscheln miterkoren, Het werkwoord zitten behoort tot de werkwoor-
die Fluten strömen sie, die Felsen her, den van lichaamshouding (net als staan, liggen, han-
dann Diadem und Purpur mitverloren, gen en lopen). Deze werkwoorden kunnen allemaal
die weiße Perle rollt zurück ins Meer. met een ander werkwoord gebruikt worden (‘Zij
staat, ligt of loopt te zingen’, ‘De was hangt te
Bij een letterlijke, maar van de strakke vorm afwijkende drogen’), waarbij de betekenis gereduceerd is tot
vertaling is het originele gedicht eindeloos ver weg, en een bijbetekenis bij dat andere werkwoord.
rigide vormdwang vervormt de inhoud. Het gedicht laat Nog een stapje verder is dat deze werkwoorden in
je dus als vertaler nauwelijks speelruimte. Ik ben er een ‘armere’ betekenis gebruikt worden: staan staat
meer dan eens vele uren mee in de weer geweest. Het is dan voor een verticale positie in het algemeen (‘Het
lastig er één vertaalprobleem uit te lichten, want alles boek staat in de kast’), liggen voor horizontaal (‘Het
hangt hier overal mee samen. Mijn ervaring is dat je op zand ligt op de grond’) en zitten vaak voor ‘ingeslo-
een gegeven moment iets in de schoot kan vallen waar- tenheid’ (‘De suiker zit in het pak’). Maar zitten is
door het resultaat opeens vanzelfsprekend oogt, maar het neutraalst (‘Daar zit iets in’, ‘Dat zit zo’).
bij dit gedicht van Benn kwam ik telkens weer in een rol Het betekenisarme zitten in combinatie met op
terecht die je als ‘nadichtende’ vertaler, die in dit geval komt vaak voor bij ontwikkelingen of processen
zelf ook (mede)dichter is, niet wilt: die van een soort waarbij een bepaalde toestand gerapporteerd wordt:
menselijke computer die louter technisch varianten ‘Ik zit op 200 punten in dit spel’ of ‘We zitten op de
genereert en uitprobeert. Met creativiteit heeft dat dan helft.’
niets meer van doen, iets wat mijns inziens altijd zijn Dit is de betekenis die aansluit bij de Wie is de
weerslag zal hebben op een eventueel resultaat. Mol?-zinnen. In de zin ‘Sarah zit op Merel’ wordt
uitgedrukt dat Sarah een proces heeft doorgemaakt
Hoe hebt u het opgelost? waarbij zij verschillende hypotheses heeft overwo-
Ik heb dat niet weten op te lossen en verwacht ook niet gen, en op dit moment op Merel is uitgekomen als
dat het me ooit zal lukken. Als nederlaag zie ik dat overi- de meest waarschijnlijke mol. Het verschil met
gens volstrekt niet; als zodanig zou ik juist het publice- ‘Sarah denkt dat Merel de mol is’ zit hem precies in
ren van een onbevredigend namaaksel beschouwen. die extra informatie. Zij dénkt het niet zomaar, zij is
Misschien dat een verslag van mijn herhaalde vergeefse daarop uitgekomen. Bovendien wordt gesuggereerd
pogingen, met het oorspronkelijke gedicht erin, zou dat het proces nog loopt. Als je op 200 punten zit in
kunnen fungeren als surrogaat. een spel, kun je nog verder. Als Sarah nu op Merel
zit, kan zij morgen wel op iemand anders komen te
zitten. Daarvoor hoeft zij niet over te stappen naar
Huub Beurskens (1950) het programma Temptation Island.
is dichter, prozaschrijver
en essayist. Hij vertaalde Foto: Geert Beurskens
poëzie van onder meer DE TAALPROF
Gottfried Benn, Peter ONZE TAAL 2019 — 5
Handke, William Carlos
Williams en onlangs de
Verzamelde gedichten van
Vladimir Nabokov.

31