Page 27 - OnzeTaal_jan2019_HR

PROFTAAL
VERTAALD DOOR ...

Een vertaler over zijn of haar weerbarstigste vertaalprobleem,
en de oplossing ervan.

Jan H. Mysjkin Nieuwe

woorden

Wat is het grootste vertaalprobleem dat u bent
tegengekomen?
Ik kan me niet herinneren wat nu het ‘grootste’ ver-
taalprobleem was dat ik in vier decennia vertalen ben ij de verschillende woordverkiezingen aan
tegengekomen. Ik heb een bijzondere belangstelling het einde van het jaar verschenen er ook
voor de historische avant-garde en ook voor heden- B overzichtjes van nieuwe woorden van 2018.
daagse experimentele teksten. Daar stuit je de hele tijd Dat is allemaal leuk en aardig – nieuwe of bijzondere
door op taalcreatieve of taalontregelende processen, woorden hebben tenslotte ook een zekere amuse-
dus je rolt van het ene vertaalprobleem in het andere. mentswaarde –, maar ze roepen ook wel een vraag
Het recentste vertaalprobleem werd me gelapt door de op: hoeveel woorden zijn er nu echt bij gekomen?
titel van een gedicht van Peter Gizzi, ‘When Orbital Dat is nog best lastig te bepalen.
Proximity Feels Creepy’. Als je ‘orbital proximity’ (orbit Je kunt natuurlijk vaststellen hoeveel woorden de
betekent ‘omloopbaan’, proximity ‘nabijheid’) op het firma Van Dale dit jaar aan haar woordenboek heeft
internet intikt, krijg je een heleboel treffers – idem toegevoegd. Het online woordenboek rapporteerde
dito voor het Franse ‘proximité orbitale’. Maar niks als in 2017 ongeveer vijftienhonderd nieuwe woorden.
je in het Nederlands een letterlijke vertaling probeert In 2014 waren dat er duizend. De paar genomineerde
zoals ‘orbitale nabijheid’ of ‘orbitaalnabijheid’. Ik heb woorden voor Van Dales Woord van het jaar 2018
de vraag op een Nederlandse site voor sterrenkunde vormen dus maar een fractie van dit totaal. Gemid-
gesteld, maar daar is nooit antwoord op gekomen. deld komen er in het woordenboek meer dan vier
woorden per dag bij.
Hoe hebt u het opgelost? Daar moet je echter meteen bij opmerken dat
Op een Duitse site stootte ik bij de definitie van ‘pla- zelfs dit duizelingwekkende aantal maar een deel
neet’ op de formule “orbitale Nachbarschaft”. Opdat moet zijn van alle nieuwe woorden in de taal. Som-
een bol een planeet mag worden genoemd, moet hij mige woorden zijn al geboren, maar komen nog te
aan drie voorwaarden voldoen, waarvan de laatste in weinig voor om in het woordenboek te komen. En
het Nederlands luidt dat de planeet ‘de omgeving van sommige woorden zijn eendagsvliegen: die halen de
zijn baan heeft schoongeveegd’. Ik heb toen op ‘loop- woordenboeken nooit.
baanomgeving’ gezocht en dat leverde een onverwach- Uit de taaltechnologie is het volgende experiment
te betekenis op: de omgeving waarin iemand zijn bekend: je maakt een computerbestand van alle
carrière maakt, want ja, je kunt loopbaan als ‘carrière’ kranten die je van het afgelopen jaar kunt vinden.
begrijpen, maar ook als ‘omloopbaan’. Om de ambi- Op basis daarvan maak je een woordenlijst van alle
guïteit weg te nemen heb ik voor ‘omloopbaanom- woorden die daarin voorkomen. Dan wacht je op de
geving’ gekozen, want hoezeer ik ook van dubbelzin- krant van morgen, en je kijkt hoeveel verschillende
nigheden houd, in het gedicht leidt ‘carrièreomgeving’ woorden daarin niet op je lijst staan. Dit is altijd on-
alleen maar af. En zo werd de titel: ‘Wanneer omloop- geveer 10%, hoe groot je de verzameling kranten ook
baanomgeving eng aanvoelt’. Weet iemand een betere maakt (ook al neem je alle kranten van de afgelopen
oplossing, dan hoor ik het graag. tien of honderd jaar).
Dat betekent dat ongeveer 10% van alle verschil-
Jan H. Mysjkin (1955) vertaalt zowel poëzie als proza, van lende woorden in de krant nieuw is. Enkele duizen-
zowel klassieke auteurs als auteurs uit de avant-garde. In den dus. Een deel hiervan betreft natuurlijk namen
2009 ontving hij de Brockway Prize voor zijn vertalingen van personen en plaatsen die voor het eerst in het
van Nederlandse poëzie in het Frans; in 2012 de dr. Elly nieuws zijn, maar veel van die woorden zijn ook
Jaffé Prijs voor zijn vertalingen uit het Frans. samenstellingen die soms niet eens opvallen omdat
hun betekenis meteen duidelijk is.
Nieuwe woorden zijn dus eigenlijk niets bijzon-
ders.

DE TAALPROF ONZE TAAL 2019 — 1

Foto: © Christophe Lucchese 27