Page 12 - OnzeTaal_febmrt2021_HR

TAALLOKET TAALADVIESDIENST

VRAAG VAN DE MAAND

PAS NET: DUBBELOP?

Naar aanleiding van zinnen als ‘Hij is
pas net begonnen’ en ‘Ze woont hier
pas net’ krijgen we bij de Taaladvies-
dienst af en toe de vraag: is pas net
niet dubbelop, want pas en net zijn
toch synoniemen?

Nee, het is niet dubbelop – al is die vraag
op zich wel voorstelbaar. Illustratie: Aleid Landeweerd
Er zijn veel contexten waarin pas en net
min of meer dezelfde betekenis hebben:

- Hij woont hier pas.
- Hij woont hier net.
- Ze zijn pas getrouwd.
- Ze zijn net getrouwd.

Beide woorden betekenen hier ‘sinds kort’ of ‘on- NIEUW OP ONZETAAL.NL
langs’. Voor veel mensen zal net gevoelsmatig naar
een iets recenter verleden verwijzen dan pas: ‘Ze
zijn net getrouwd’ zeg je bij wijze van spreken als ‘HET BOEK BESCHRIJFT …’
het echtpaar het stadhuis uit komt, ‘Ze zijn pas ‘Dit boek beschrijft de nieuwe ontwikkelingen’ is een correcte
getrouwd’ kun je ook na een paar maanden nog zin. Een boek is een levenloos ding, maar toch kun je zeggen
zeggen. dat het iets beschrijft – alsof het om een mens gaat. Het gaat
Maar je kunt pas ook op een andere manier hier om een ‘personificatie’: een stijlfiguur waarbij een ding of
gebruiken, namelijk om een subjectieve of nuan- een abstract begrip als persoon wordt opgevoerd.
cerende bijklank aan de zin te geven. Een paar Personificaties komen in allerlei teksten voor, zowel literaire
voorbeelden: als zakelijke: ‘De wind huilt’, ‘Het lege scherm staart me aan’,
‘Deze nota bespreekt het thema uitvoerig’, enz. Het is veelal
- Het is pas acht uur. een kwestie van smaak en stijl of een personificatie passend is
- Ze zijn pas twee weken getrouwd. of niet; uiteraard zijn er ook andere formuleringen mogelijk.
- Ik heb pas één kop koffie op. Meer uitleg: www.onzetaal.nl/beschrijft.

Hier betekent pas ‘nog maar’ of ‘slechts’: dat drukt QUI-VIVE
uit dat het om acht uur relatief vroeg is, dat twee Op je qui-vive zijn betekent ‘op je hoede zijn, voorzichtig zijn’ of
weken nog niet zo lang is, één kop koffie nog niet ‘zeer alert zijn’ (omdat je de zaak niet vertrouwt). De uitdruk-
veel, enz. king komt van het Franse être sur le qui-vive, dat zelf weer geba-
In grammaticaboeken wordt pas in deze beteke- seerd is op het Italiaans. Qui-vive is namelijk een verbastering
nis een modaal bijwoord of (modaal) partikel ge- van ‘Chi vi va?’, een uitroep van Italiaanse schildwachten als
noemd. Het Nederlands heeft veel woorden die als ze verdachte figuren zagen. Het betekent: ‘Wie gaat daar?’ Het
partikel kunnen worden gebruikt, zoals maar, eens, Italiaanse woord chi klinkt als ‘kie’, net als het Franse qui. Het
even en soms: Italiaans had vroeger een grote invloed op de Franse militaire
taal, en zo kwam de uitroep in verbasterde vorm in het Frans
- Kom maar binnen. terecht, en die verfranste vorm werd aan het begin van de
- Zet die tv eens even uit. negentiende eeuw in het Nederlands overgenomen.
Meer uitleg: www.onzetaal.nl/quivive.
- Is er soms iets? GROOT OF HOOG?
ONZE TAAL 2021 — 2/3 geven vooral een verzachtende, versterkende of Je zegt ‘een hoge temperatuur’, maar ‘een groot risico’. Wanneer
Zulke partikels hebben weinig echte betekenis; ze

gebruik je hoog en wanneer groot, als het niet om iets gaat wat
nuancerende bijklank aan de zin – de ene keer
in letterlijke (ruimtelijke) zin hoog of groot is?
negatief, de andere keer positief.
Vaak past hoog dan het best bij zaken die meetbaar en met

In de zin ‘Hij is pas net begonnen’ is pas ook zo’n

een exact getal uit te drukken zijn, zoals een hoge tempera-
partikel; vandaar dat pas net niet dubbelop is. Net
verwijst naar een recent tijdstip, pas voegt daar de
niet (alleen) van cijfers afhangen: een groot risico, grote verschil-
nuance aan toe dat dit nog niet zo lang is (net als
len. Maar er zijn ook gevallen waarin het allebei mogelijk is,
nog maar). Of pas ook echt nodig is, verschilt per tuur en een hoge resolutie. Groot past iets beter bij termen die
context en hangt ook af van wat degene die aan het zoals een groot/hoog budget en hoge/grote snelheid.
12 woord is ermee wil uitdrukken. Meer uitleg: www.onzetaal.nl/groot-hoog.