Page 24 - OnzeTaal_dec2020_HR
P. 24
Met grapjes over andere
bevolkingsgroepen begeef
je je op glad ijs. Soms is Collectie Joods Historisch Museum
vooral achteraf te zien
dat iets écht te ver ging.
Bijvoorbeeld in de humo-
ristisch bedoelde werken
van Jan Schenkman:
enorm populair, flink
antisemitisch.
EWOUD SANDERS
Lachen
om Levie
Levie Mozes Zadok
in Jan Schenkmans
Grappig bedoeld antisemitisme Tweede belangrijke brief.
aat ik beginnen met een bekentenis. In mijn ren, een Joodse komiek die beroemd werd met onder
puberteit, halverwege de jaren zeventig, vond meer Sam-en-Moos-moppen. Hij vertelde die met wat
ik het grappig om af en toe nep-Surinaams te toen nog door menigeen werd herkend als een typisch
L praten. Er kwamen toen, in verband met de Joods accent. Een beetje lispelend en zangerig en dik
onafhankelijkheid van Suriname, opeens veel Surina- aangezet.
mers naar Nederland en dus hoorde je hun zangerige, Tailleur was zelf Joods en dat gaf hem een vrijbrief om
fraaie uitspraak van het Nederlands vaker dan daarvoor. op die manier grapjes te maken. De ongeschreven regel
We bakten er niks van, mijn vrienden en ik, maar we is immers: iemand van buiten mag geen grapjes maken
deden het en hadden er lol om. over de groep, want dat is discriminatie, maar iemand
Lachen om of spotten met uitspraak die afwijkt van úít de groep mag dat wel, want dan is het zelfspot. Tail-
wat je gewend bent, is waarschijnlijk zo oud als het Ne- leurs werk werd in Joods Nederland steeds minder ge-
derlands zelf. Stadsmensen die lachen om plattelanders, waardeerd, en hij was de laatste die hier succes mee had.
armen die spotten met de kaktaal van de rijken, enzo- De éérste humorist die landelijk succes had met het
voorts. Meestal wordt er niet veel kwaads mee bedoeld, bespotten van Joden en het Joods-Nederlands, was de
maar soms zit er wel degelijk venijn bij. Dan wordt er Amsterdamse onderwijzer en veelschrijver Jan Schenk-
niet alleen gegniffeld om een afwijkende uitspraak, man (1806-1863). Met Kerst 1854 gaf Schenkman, tevens
de bedenker van Zwarte Piet en schrijver van het lied
maar liften er allerlei vooroordelen mee. Over hoe dom
ONZE TAAL 2020 — 12 ‘raar’ Chinezen (“pinda, pinda, lekka, lekka”). Je kunt je hij het fictieve personage Levie Mozes Zadok opvoert.
boertjes van buuten zijn, hoe zuunig Zeeuwen en hoe
‘Zie ginds komt de stoomboot’, een pamflet uit waarin
Het gaat zogenaamd om een brief van deze staatarme
verwonderen of zelfs (plaatsvervangend) schamen over
schoenpoetser aan zijn moeder.
dit soort flauwigheden, zoals ik met enige gêne terugkijk
op mijn nep-Surinaams.
GRAANTJE MEEPIKKEN
SAM EN MOOS
succes. Binnen twee weken werden er elfduizend exem-
Wat we ons nu bijna niet meer kunnen voorstellen, is
dat Nederlanders het lange tijd heel amusant vonden om Schenkmans pamflet was onverwacht een ongekend
plaren van verkocht. Dit schudde andere uitgevers wak-
op een malle manier Joden na te praten. Oudere lezers ker, die een graantje wilden meepikken. Er verschenen
24 zullen zich wellicht Max Tailleur (1909-1990) herinne- Zadok-liederen, Zadok-gedichten en Zadok-tekeningen,
