Page 23 - OnzeTaal_dec2020_HR

RAARWOORD GUUS MIDDAG TYPISCH VLAAMS

Over opmerkelijke woorden, oud en nieuw.

Honduree

et woordenboekspel is een spel dat meestal
met een stuk of vijf, zes spelers wordt ge-
H speeld. Een van de spelers is bij toerbeurt de Bricoleren in
spelleider. Hij heeft de taak om uit het woordenboek
een raar woord te kiezen. Dat is niet zo moeilijk. Op
bijna elke bladzijde is er wel een te vinden. Kolie. de Wetstraat
Onchocerciasis. Of honduree. De spelleider vraagt de
deelnemers of iemand het woord kent. Zo niet, dan
kan het spel beginnen.
De deelnemers moeten een aannemelijk klinkende et wordt spannend in de Brusselse Wetstraat,
betekenisomschrijving bedenken voor het woord, en want we hebben een nieuwe regering met zeven
schrijven die op een kaartje, zonder dat de anderen het H politieke partijen. Bij elk compromis willen die
zien. De spelleider doet hetzelfde, maar dan met de twee dingen: aan de achterban uitleggen dat ze een klin-
woordenboekbetekenis. Na een paar minuten verza- kende overwinning hebben behaald én aan de tegenstan-
melt hij alle kaartjes, husselt ze door elkaar en leest ders duidelijk maken dat ze een eenmalige toegeving heb-
ze een voor een voor. Als een speler de woordenboek- ben gedaan, waar later iets substantieels voor in ruil ge-
betekenis raadt, krijgt hij een punt. Kiest hij een van vraagd zal worden. Dat kan alleen als de oplossing zó in-
de andere omschrijvingen, dan krijgt de maker van die gewikkeld is dat niemand ze begrijpt. In België heet dat:
omschrijving een punt. politieke bricolage.
Is honduree (1) een ander woord voor een ‘harde Het is een verhaal met omwegen dat ik vandaag te ver-
houtsoort uit Midden-Amerika, i.h.b. Honduras’? Of tellen heb. We beginnen bij de afdeling bouwmaterialen.
(2) voor een bepaalde borduurtechniek: ‘(ontleend aan Uit het Germaanse woord breken ontstond onder meer het
het Frans, honduré) met goudstiksel belegd’? Een term woord brik voor ‘steen’, en stenen gebruikten de Italiaan-
(3) uit de heraldiek: ‘brede vaan in wapenschilden, uit- se legers toen ze in de Middeleeuwen experimenteerden
lopend in drie (soms vier) punten’? Is het misschien met reusachtige katapulten die ze ‘briccola’ noemden.
(4) de naam voor het ‘papiertje dat tussen voorverpak- Het moet bij de belegering van een paar Franse kas-
te plakjes ham, kaas e.d. wordt gelegd’? Of is het (5) telen lelijk misgelopen zijn, want toen die Fransen waren
een informele term uit de veeartsenijkunde, voor de bijgekomen van het lachen, gebruikten ze in hun taal het
‘dunne ontlasting van huisdieren, met name honden’? woord bricoler voor ‘terugstuiteren’. Als militaire techniek
Het goede antwoord is 4. Een honduree is een pa- was het niet meteen iets om te imiteren, maar ze zagen
piertje dat tussen voorverpakte plakjes ham, kaas e.d. wel een leuke toepassing in het biljartspel. Een speler
wordt gelegd. Zo staat het in Van Dale. En dus is het maakte een bal ‘par bricole’ als die tegen een band stootte
waar. en in het zakje terechtkwam. Zo werd ook het woord
bricoleren in de eerste woordenboeken van Van Dale om-
Op 26 oktober 2013 – de datum heb ik genoteerd – schreven: ‘door terugstuiting een bal maken’. Tegenwoor-
hoorde ik Wim Daniëls in het radioprogramma Spijkers dig heet dat: ‘over de band spelen’.
met koppen iets vertellen wat ik nog nooit eerder had Overigens gaven de militairen het niet op. Ze hebben
gehoord. In zijn taalcolumn beweerde Daniëls dat het nog het ‘bricolschot’ ontwikkeld. Voor die techniek ge-
woordenboek van Van Dale spookwoorden bevat: ver- bruiken ze een muur als biljartrand om hun projectiel op
zonnen woorden met fantasieomschrijvingen, opgeno- af te ketsen, waarna dat zijn doel moest raken. Er zijn van
men met geen ander doel dan andere woordenboek- die techniek sterke staaltjes getoond in enkele delen van
makers op plagiaat te betrappen. De concurrent kan Suske en Wiske, maar of het daarbuiten ooit is afgelopen
wel beweren dat zijn woordenboek gebaseerd is op zonder blijvende ruzie met de omwonenden, is me niet
eigen onderzoek, maar als hij zo’n fantasiewoord over- bekend.
neemt, verraadt hij zich meteen. Daniëls noemde ook Het was verleidelijk om de uitdrukking ook figuurlijk te
een voorbeeld van zo’n spookwoord: honduree. Tussen gebruiken. Als je iemand met een omwegje schade wilde
1984 en 2005 stond het in Van Dale. toebrengen, deed je dat in het Frans en onder chique Ne-
Sinds 26 oktober 2013 weet ik niet goed meer wan- derlandstaligen ook ‘par bricole’. En dan is het maar een
neer ik het woordenboek moet geloven. Ik zie een raar klein ommetje meer naar de betekenis die elke Belg van-
woord, maar hoe weet ik zeker dat het betekent wat daag in het woord bricoleren ziet. Wie onvoorspelbare,
Van Dale zegt dat het betekent? Staat kolie inderdaad stuiterende bokkesprongen maakt, doet dat misschien in
voor een brandstof “die voor maximaal de helft uit een poging om zich uit een hachelijke positie te redden,
kolengruis en voor de rest uit stookolie bestaat”? Is om met lapwerk zaken te repareren die onherstelbaar ONZE TAAL 2020 — 12
onchocerciasis inderdaad een ander woord voor “rivier- lijken. Kortom: om politiek te bedrijven op z’n Belgisch.
blindheid”? Of is het verzonnen – door iemand met het Of hoe we aan het eind van dit verhaal toch weer terecht-
mooiste beroep ter wereld: rarewoordenbedenker?  komen tussen de bouwmaterialen om gaten te vullen,
breuken te lijmen en als het nodig is lekken te dichten.
Dit is de laatste aflevering van ‘Raarwoord’. In januari
begint Guus Middag een nieuwe rubriek: ‘Register’.
LUDO PERMENTIER 23