Page 31 - OnzeTaal_april2021_HR

NAMEN

Chang’e

ind vorig jaar arriveerde een
Chinees ruimtetoestel op de
E maan, na zich te hebben los-
gemaakt van de bijbehorende satelliet.
De Chang’e 5, zoals de combinatie als
geheel heet, is genoemd naar de Chi-
nese maangodin. Haar naam betekent
‘mooie Chang’. Volgens een Chinese
mythe was de godin haar bestaan als De Chinese
mens begonnen. Zij en haar echt- maanlander
genoot waren in het bezit van een Chang’e 5.
onsterfelijk makende toverdrank, en
op zeker ogenblik besloot Chang’e Silverstein, de naamgever, zei ooit Luna en Chang’e hebben dus met
het brouwsel op te drinken. Daarna dat hij bij het gigantische project had elkaar gemeen dat ze iets met de maan
vloog zij naar de maan (in het Chinees moeten denken aan Apollo, die de te maken hadden, maar er is nóg een
‘yuèliàng’ genoemd) en kreeg een zon rond de aarde voorttrok. Tsja. grote overeenkomst. Luna is in de
goddelijke status. Nu hadden de Russen ongeveer in Griekse mythologie Selene; ze werd
Het is niet de eerste keer dat een diezelfde tijd hun Luna-programma. verliefd op de mooie herder Endymion
maanexpeditie naar een god genoemd Was Luna wél een verwijzing naar een en wist oppergod Zeus zover te krijgen
is; denk bijvoorbeeld maar aan de godin? Luna is in de Romeinse mytho- dat die haar geliefde eeuwig jong liet
Amerikaanse Apollo-expedities uit de logie tenslotte de maangodin. Maar blijven. Net als bij Chang’e ook hier
jaren zestig en begin zeventig. Maar nee, het Russische programma ver- een verhaal over onsterfelijkheid dus.
er zijn twee verschillen: Apollo was wijst naar luna als gewoonweg het Rus- En is dat uiteindelijk ook niet waar
een mán, en hij was geen maangod – sische woord voor ‘maan’. Dat woord ruimte-avonturen om draaien?
wel de zonnegod van de Romeinen. is natuurlijk wel verwant met de naam
Waarom het project dan Apollo was van de godin, maar zij diende niet als
genoemd? NASA-functionaris Abe naamgever van de expeditie. RIEMER REINSMA

SPREEKWOORD

VIJVEN EN ZESSEN

ls iets ‘pas na veel vijven en zessen naam van God openlijk in een kracht- uiten van juist dit soort krachttermen
A gebeurt’, is er eerst heel wat ge- term te gebruiken. Uit deze schroom voor gedoe en oponthoud zorgden.
harrewar geweest. Hoe komen de tel- zijn ook bastaardvloeken als gadsie en Maar hoe is veel vijven en zessen heb-
woorden vijf en zes in deze uitdrukking grote grutten voortgekomen. ben dan ontstaan? Dat was een knipoog
terecht? Daarnaast bestond de uitroep ‘Gans naar veel vieren en vijven hebben – er
Voor een verklaring moeten we eerst vijven!’, waarin vijven een verwijzing is werd voor de grap gewoon een getalle-
een andere, oudere uitdrukking afstof- naar de vijf wonden van Jezus aan het tje bij opgeteld.
fen: veel vieren en vijven hebben. Dit kruis: aan zijn handen, voeten en zijde. Later vergat men de oorsprong van
betekende ‘telkens met bedenkingen ‘Gans vier!’ en ‘Gans vijven!’ smolten deze uitdrukkingen. Het dobbel-, kaart-
en uitvluchten komen’. Vieren en vijven samen tot ‘Gans vier en vijven!’ Dit was en dominospel leek een voor de hand
hebben is weer ontstaan uit een ouder- deels een woordgrap, waarin vier zowel liggende bron. Het is immers zeer irri-
wetse krachtterm: ‘Gans vier en vijven!’ verwees naar de oude betekenis ‘vuur’ tant als spelers lang zitten te turen naar ONZE TAAL 2021 — 4
Het eerste deel hiervan, ‘Gans vier!’, als naar het getal vier. de vijven en zessen in hun hand of op
betekende eigenlijk: ‘bij Gods vuur!’, Uit de krachtterm ‘Gans vier en vij- tafel. Het lijkt een plausibele uitleg voor
oftewel: ‘bij de bliksem!’ Gans is hier ven!’ ontstond de uitdrukking veel vieren het ontstaan van na veel vijven en zessen,
een verbastering van Gods, de tweede en vijven hebben, mogelijk doordat ‘Gans maar het zit dus eigenlijk anders.
naamval van God. Het ging in de zeven- vier en vijven!’ symbool ging staan voor
tiende eeuw namelijk te ver om de de ergernis over mensen die onder het TAALADVIESDIENST
31