Page 33 - OnzeTaal_april2021_HR

VERTAALTAAL TEKSTSNIJDERS

Hispanist, literatuurrecensent en vertaler
Maarten Steenmeijer bekijkt maandelijks wat
er gebeurt als er vertaald wordt.

Tegen zichzelf

verdeeld

XYZ

n 1858, een paar jaar voordat de Amerikaanse Bur-
geroorlog uitbrak, hield Abraham Lincoln een
I speech die als volgt begint: “A house divided ls columnist heb ik me er al eerder aan
against itself cannot stand.” Dat huis, daar bedoelde hij geërgerd. Maar ik merk dat ik er nog
de Verenigde Staten mee. En die verdeeldheid betrof de A steeds niet klaar mee ben. En dan heb ik
slavernij, die haaks stond op een van de pijlers van de het uiteraard over de letters X, Y en Z. Je ziet ze ook
Amerikaanse grondwet: vrijheid. altijd bij elkaar staan, helemaal op het eind van
Hoe vertaal je deze gevleugelde woorden? In zijn in- het alfabet; net als je alle letters gehad hebt en je
leiding bij de digitale special van de Volkskrant ter gele- denkt: ‘Het is wel mooi geweest’, heb je hen weer
genheid van de beëdiging van Joe Biden houdt John hoor, met z’n drietjes. Dom trio. In sukkeligheid
Wanders het op “Een huis dat tegen zichzelf verdeeld is, misschien alleen overtroefd door de Q, zoals in-
kan niet standhouden.” Mmm, zo zal menig lezer heb- middels bekend de grootste loser van het alfabet,
ben gedacht, beetje rare formulering. Waarom niet ge- want verreweg het minst gebruikt van allemaal.
woon ‘Een verdeeld huis kan niet standhouden’? Tegen Wat zegt het over je als letter als je amper in woor-
zichzelf verdeeld zijn: is dat eigenlijk wel goed Neder- den wordt opgenomen? Als je Q bent en je komt
lands? niet eens voor in het woord kukuleku, waar toch
Maar Wanders kent zijn klassieken. Lincolns woorden drie keer de gelegenheid toe is, dan is er kennelijk
zijn ontleend aan het Bijbelboek Matteüs, zo vermeldt geen haan die er naar je kraait. Het enige wat dan
hij. En in de Statenvertaling staat inderdaad “tegen nog voor je overblijft, is quarantaine.
zichzelf verdeeld”. Maar, zo zou je kunnen tegenwerpen, Voor X geldt hetzelfde. Het woord oksel was toch
naast de Statenvertaling hebben we nu de Nieuwe Bij- dé mogelijkheid geweest om de X te laten shinen?
belvertaling en de Bijbel in Gewone Taal, en in deze mo- Het letterteken X bestaat zelfs uit twee tegen
derne versies is “tegen zichzelf verdeeld” gesneuveld elkaar geplaatste open oksels. Van seks is bekend
ten behoeve van de leesbaarheid. Dat zou een argument dat het zonder x minder lekker is en toch moeten
kunnen zijn om “A house divided against itself” in dui- we ‘het’ officieel doen met die Hollandse k-s.
delijkere taal te vertalen: ‘Een verdeeld huis’. Daarvoor Waarom prefereert onze taal deksel boven dexel en
pleit ook dat je tegen zichzelf verdeeld vrijwel alleen nog ekster boven exter? Je weet dat je als letter mislukt
maar tegenkomt in de christelijke pers (zie het digitale bent als de taal, wanneer de mogelijkheid zich
archief Nexis, waarin de artikelen van de belangrijkste voordoet, liever twéé letters gebruikt dan jou al-
kranten van de laatste decennia zijn te vinden). leen met je tweeklank. Dan mag je dus kennelijk
Naar de prullenbak dus met tegen zichzelf verdeeld? niet meedoen met de grote jongens. Xou me kapot
Dat zou jammer zijn, want deze formulering heeft een schamen, zo ongewild als hij is. De X staat ook
betekenislaag die het simpele verdeeld ontbeert. Verdeeld voor: is er niet. De X is afwezig. Zelfs in niks.
is een objectieve vaststelling: er zijn verschillende, Appeltje x betekent: ‘knip’. Je had ooit dat tv-pro-
elkaar uitsluitende ideeën over een bepaalde kwestie – gramma X Factor – nou, het is niet voor nix dat we
punt. Maar tegen zichzelf verdeeld suggereert een stelling- van die kandidaten ook nooit meer iets horen.
name: het ene idee is waar en wezenlijk (die implicatie En Y dan, de i-grec. De Y wordt nooit gebruikt,
zit in het woord zichzelf), het andere niet (vandaar tegen behalve in de yoghurt (sowieso een maf woord, wie
zichzelf). In het geval van Lincolns speech: vrijheid is het heeft dat bedacht) en yinyang en yoga (stelletje
ware kenmerk van de Verenigde Staten, slavernij is dat zwevers). Verder: nergens. In het woord i-grec zit
niet. In de passage die volgt op de omineuze openingszin zelfs niet eens een i-grec. De Z ten slotte is al hele-
van zijn lezing uit 1858 nam Lincoln in de kwestie slaver- maal mosterd na de maaltijd als je net de S hebt
nij of vrijheid weliswaar een neutraal standpunt in (“It gehad en iedereen al in slaap is gevallen na X en Y:
will become all one thing or all the other”), maar voor de ZZZZZ. De meeste woorden zijn dan immers toch
goede verstaander had hij een andere boodschap. Laten al gevormd.
ONZE TAAL 2021 — 4
we daarom de verborgen verleider tegen zichzelf verdeeld Ben je XYZ, dan is er weinig werk voor je. Na
niet weggooien maar koesteren in de fijnmazige voet- UVW zit je al snel bij het UWV. Man man, denk ik
sporen van Lincoln. dan. Ga wat nuttigs doen.

MAARTEN STEENMEIJER RONALD SNIJDERS

33