Page 13 - OnzeTaal_april2021_HR

Wilt u direct antwoord op een taalvraag? Bel dan 085 - 00 28 428. HOE LEG JE DAT UIT?
Ook via Twitter (@onzetaal) en WhatsApp (06 - 39 86 19 91) krijgt u
snel antwoord. Zie voor andere mogelijkheden www.onzetaal.nl/taalloket.
Als je Nederlandse les geeft aan anderstaligen
(NT2’ers), kom je af en toe kwesties tegen waarvan je
je afvraagt: hoe zit dat ook alweer?
VERSCHUIVENDE NORMEN
‘IK GEEF JAN HET / HET JAN’
Over verschuivende taalnormen, maar ook over kwesties in de trant van Als je een zin hebt met een lijdend voorwerp
‘Ik hoor/zie steeds vaker …’, die ons geregeld worden voorgelegd. en een meewerkend voorwerp, hangt de volg-
orde van die twee zinsdelen van een paar fac-
toren af. Als het meewerkend voorwerp met
KOUDE TEMPERATUUR aan begint, staat het ná het lijdend voorwerp:
Een lezer meldt dat hij steeds vaker combinaties als koude temperatuur ‘Ik geef het cadeau aan Jan’, ‘Petra stuurt de
en warmere temperaturen ziet. Volgens hem kan een temperatuur alleen stukken aan mij.’ Staat er geen aan bij, dan
‘laag’ of ‘hoog’ zijn. Hoe zit dat? komt het meewerkend voorwerp vóór het
Temperatuur is een meetbaar begrip, net als bijvoorbeeld volume, lijdend voorwerp: ‘Ik geef Jan het cadeau’,
frequentie, lengte, kracht, snelheden en prijzen. Het is gebruikelijk om ‘Petra stuurt mij de stukken.’
meetbare begrippen te combineren met woorden als laag en hoog of Maar er speelt nog iets een rol. Als het lij-
klein en groot: een groot/hoog volume, een lage frequentie, een grote/hoge dend voorwerp een persoonlijk voornaamwoord
kracht, een lage prijs. zonder nadruk is, zoals het of ze, komt het
Maar soms springt een deel van de betekenis van dat begrip over meewerkend voorwerp in principe juist weer
op het bijvoeglijk naamwoord. Een veelvoorkomende combinatie is ná het lijdend voorwerp: ‘Ik geef het Jan’, ‘Petra
bijvoorbeeld snel tempo – terwijl dat ‘eigenlijk’ hoog tempo zou moeten stuurt ze mij.’
zijn. Net zo is het al heel lang gebruikelijk om het over een aangename Dit geldt ook voor zinnen die bijvoorbeeld
temperatuur of een lekker temperatuurtje te hebben, of over een mooie een lijdend voorwerp en een wederkerend
lengte, een flinke kracht of de juiste frequentie. Het bijvoeglijk naamwoord voornaamwoord bevatten. Een ‘gewoon’ lijdend
heeft dan vooral een subjectieve lading en drukt geen objectieve, meet- voorwerp, zoals het feest, staat ná het weder-
bare waarde uit. kerend voornaamwoord: ‘Aisha herinnerde zich
Dit alles valt onder overdrachtelijk taalgebruik. Je ziet dit ook in het feest.’ Maar is het lijdend voorwerp een
andere contexten; denk aan een lekker recept (niet het recept is lekker, voornaamwoord zonder nadruk, dan staat het
maar het gerecht), een verse slager (de producten zijn vers, niet de normaal gesproken vóór het wederkerend
slager) en grote namen (niet de namen zijn groot, maar degenen die voornaamwoord: ‘Aisha herinnerde het zich.’
die namen dragen). De omgekeerde volgorde is grammaticaal niet
Dit overdrachtelijke, subjectieve zit ook in combinaties als koude, fout, maar wel erg ongebruikelijk.
warme en zachte temperatuur, die al zeker sinds de negentiende eeuw
geregeld voorkomen. Sommige ervan zijn inmiddels in woordenboeken Welke kwesties komt u vaak tegen in uw NT2-
opgenomen. Dat neemt niet weg dat hoge temperatuur en lage tempera- lessen? En hoe legt u ze uit? We horen het
tuur in de praktijk gewoner – en algemener geaccepteerd – zijn dan de graag via taaladvies@onzetaal.nl.
varianten met koude en warme.

HOE KAN HET DUIDELIJKER?

Tips voor duidelijkere teksten.

TANGCONSTRUCTIE hoofdmededeling: ‘Het aantal inbraken kwijtraken. Ze zijn aan het einde van de
is weer gestegen.’ zin vergeten hoe die begon.
VRAAG Maar midden in die mededeling staat Een goede tip is over het algemeen:
Iemand uit ons lezerspanel las hard- andere informatie – over de lockdown zet bij elkaar wat bij elkaar hoort, dus
op een stukje tekst van mij. Ze strui- en over mensen die thuis waren. De ‘Het aantal inbraken is weer gestegen.’
kelde bij het voorlezen over deze zin: zinsdelen die bij elkaar horen, worden Andere informatie kan dan ervoor of
“Het aantal inbraken, dat tijdens de door die extra informatie uit elkaar erna. En soms blijkt dan misschien dat
lockdown sterk was gedaald doordat geduwd, net als de ‘grijpers’, de ‘bek’, bepaalde toevoegingen helemaal niet zo
veel mensen toen thuis waren, is van een tang. nodig zijn:
weer gestegen.” Is de zin te onduide- Tangconstructies zijn grammaticaal
lijk? niet fout, maar hoe groter de afstand - Het aantal inbraken is weer geste-
tussen de eerste en de tweede grijper gen, nadat het tijdens de lockdown
ANTWOORD van de tang is, hoe moeilijker het voor sterk was gedaald. ONZE TAAL 2021 — 4
Ja, een beetje wel, en dat komt door de de lezers is. Wie het aantal inbraken - Tijdens de lockdown daalde het aan-
opbouw: hij bevat een zogeheten ‘tang- leest, moet die woorden eventjes ont- tal inbraken doordat veel mensen
constructie’. In een tangconstructie houden, dan doorlezen en nieuwe infor- toen thuis waren. Nu is dat aantal
staan woorden of zinsdelen die bij el- matie verwerken, en leest dán pas wat weer gestegen.
kaar horen ver uit elkaar. In dit geval er met die inbraken aan de hand is. Als
horen het aantal inbraken en is weer ge- het te lang duurt voordat de tweede Meer over tangconstructies staat op
stegen bij elkaar. Samen vormen ze de grijper komt, kunnen lezers de draad www.onzetaal.nl/tang. 13