Page 12 - OnzeTaal_april2021_HR

TAALLOKET TAALADVIESDIENST

VRAAG VAN DE MAAND

DRIE KEER ZO WEINIG

‘De nieuwe tafel is twee keer zo klein
als de oude’, ‘In Berlijn waren drie keer
zo weinig demonstranten als in Parijs’
– constructies als twee keer zo klein en
drie keer zo weinig zorgen bij sommige
lezers voor verwarring, of zelfs erger-
nis, omdat ze niet correct zouden zijn.
Waarom? En hebben ze gelijk?

Veel mensen vinden dat iets alleen ‘twee
keer zo gróót’ en ‘drie keer zo véél’ kan Illustratie: Aleid Landeweerd
zijn, niet ‘twee keer zo klein’ en ‘drie keer
zo weinig’. Daarbij wordt vaak een beroep
gedaan op de rekenkundige kant van het
verhaal.
Stel dat een schrijver wil melden dat er in Parijs
3000 demonstranten waren en in Berlijn 1000. Dan
kan hij kiezen voor een zin als ‘In Parijs waren drie
keer zo veel demonstranten als in Berlijn.’ Die for- NIEUW OP ONZETAAL.NL
mulering is te vergelijken met een rekensom, omdat
het woord keer (of maal) ook in vermenigvuldigingen
wordt gebruikt: 3 × 1000 = 3000. Een veelgebruikte BOKKENPRUIK
tegenhanger is: ‘In Berlijn waren drie keer zo weinig De bokkenpruik ophebben betekent ‘uit je humeur zijn’ of ‘niet
demonstranten als in Parijs.’ En daar begint de willen meewerken’. Deze uitdrukking komt uit de tijd dat er
ergernis van sommige lezers: er is geen rekensom pruiken werden gedragen: de achttiende eeuw.
met ‘drie keer’ waar die formulering bij aansluit. Om Als je pruik goed verzorgd was en netjes op je hoofd stond,
van 3000 op 1000 uit te komen moet je ofwel délen was dat een teken van een positieve instelling: je deed je best
door drie, ofwel vermenigvuldigen met een derde. om goed voor de dag te komen. Maar stond hij scheef, dan gold
Toch komen formuleringen als drie keer zo weinig dat als slordig en onverschillig, en daarmee ook als een teken
en twee keer zo klein veel voor. Deze constructies van humeurigheid. Zo’n scheve pruik werd ‘een bokkenpruik’
drukken het tegenovergestelde uit van hun tegen- genoemd, omdat bokken bekendstonden om hun slechte (‘bok-
hangers met veel en groot, en voor de meeste taal- kige’) gedrag: koppig, lastig en onhebbelijk.
gebruikers staat ‘A is twee keer zo klein als B’ dan Meer uitleg: www.onzetaal.nl/bokkenpruik.
ook op één lijn met ‘B is twee keer zo groot als A.’
Taal is geen wiskunde, en het woord keer heeft nu
eenmaal een bredere betekenis dan puur de reken- ZWANGER VAN …
kundige. Je kunt zwanger van … op twee manieren gebruiken. Meestal
Over het algemeen zorgen zulke zinnen niet snel wordt het gecombineerd met de (aanstaande) baby: ‘Ze is
voor interpretatieproblemen. Wel is het goed om te zwanger van haar eerste kind.’ Maar het kan ook om de ver-
bedenken dat niet elke constructie zich even makke- wekker gaan: ‘Ze is zwanger van haar nieuwe vriend.’ Die beide
lijk leent voor zo’n ‘omgekeerde rekensom’. Zo legde mogelijkheden bestaan al lange tijd.
een van onze vraagstellers deze zin voor: ‘De kosten Een losse zin als ‘In 1984 was ik zwanger van Erik’ is dus
van de lancering zijn anderhalf keer zo laag als be- dubbelzinnig: met Erik kan de baby bedoeld zijn, maar ook de
groot.’ Hier moet de lezer het begrote bedrag délen vader van de baby. Meestal blijkt uit de context wel hoe je de
door anderhalf om op het nieuwe bedrag uit te ko- zin moet opvatten.
men. Nu is dat bij een bedrag van 1,5 miljoen euro Meer uitleg: www.onzetaal.nl/zwanger.
niet zo moeilijk, maar bij bijvoorbeeld 23,2 miljoen INZWEREN
ONZE TAAL 2021 — 4 zo’ staat (dus groot, klein, veel, weinig, enz.) binnen Je hoort en leest weleens dat Joe Biden is ‘ingezworen’ als presi-
wel.
Ook moet de keuze van het woord dat na ‘keer

dent van de Verenigde Staten. Het gebruikelijke woord in het
de context aan een zekere intuïtieve logica voldoen.
Nederlands is beëdigd of geïnaugureerd, of eventueel ingewijd of
Stel dat je een potvis en een olifant met elkaar wilt
geïnstalleerd. Veel mensen keuren inzweren - ingezworen af, om-
vergelijken. Dan is een zin als ‘Een potvis is tien keer
zo groot als een olifant’ prima, maar de omgekeerde
Engelse to swear in. Overigens kwam dit gebruik van inzweren al
formulering – ‘Een olifant is tien keer zo klein als
een potvis’ – kan onbedoeld toch de indruk wekken dat het een anglicisme is: een (te) letterlijke vertaling van het
in de negentiende eeuw weleens voor, en het staat sinds 1984
dat olifanten en potvissen kleine dieren zijn. ook in Van Dale.
12 Meer uitleg: www.onzetaal.nl/inzweren.