Page 30 - OnzeTaal_april2019_HR

Waarom we herhalingen

liever vermijden

We houden er niet van onszelf te
herhalen, en dat zie je op allerlei
manieren terug in de taal.

MARC VAN OOSTENDORP
Illustratie: 123RF / Onze Taal

atuurlijk moet je weleens twee keer hetzelfde bestaan wel (mensenmens, kindskinderen, dagdagelijks),
zeggen, natuurlijk moet je weleens wat herha- maar klinken altijd een beetje vreemd: ze lijken gemaakt
N len, maar mensen blijken er niet van te houden. om op te vallen. Hetzelfde geldt voor het opstapelen van
Dat kun je gemakkelijk zelf vaststellen. Als je iemand voorvoegsels: overoverovermorgen is niet iets wat je in
hoort zeggen: ‘Mooi weer, hè?’, vraag dan eens met een een serieus gesprek zult zeggen als je het hebt over het
afwezige blik: ‘Wat zeg je?’ Vaak zal de ander de bood- moment dat vier dagen later plaatsvindt. En ook betbet-
schap in net wat andere bewoordingen herhalen: ‘Nou, betbetovergrootmoeder heeft iets kinderlijks. Zodra je
dat de zon zo lekker schijnt.’ gaat herhalen, val je buiten het normale taalgebruik.
Als je erop gaat letten, kom je die afkeer van herha- In de zinsbouw is het iets lastiger om voorbeelden te
lingen op allerlei plaatsen in de taal tegen: in de uit- vinden, maar ze zijn er wel. Een zin in de lijdende vorm
spraak, in de manier waarop we woorden maken, in onze begint normaliter met er: ‘Jan drinkt’ wordt ‘Er wordt
zinsbouw. De hele taal is doortrokken van een bijna on- gedronken door Jan.’ Maar zo’n extra er aan het begin
verklaarbare herhalingsangst. van de zin verschijnt niet als je ‘Belangrijke mensen
praten erover’ in de lijdende vorm zet. Dat wordt niet
KANS de eerste zin, maar de tweede:
Zo heeft het Nederlands geen dubbele medeklinkers.
We schrijven wel gekko, maar spreken in dat woord echt  Er wordt erover gepraat door belangrijke mensen.
maar één k uit: de geschreven dubbele medeklinker is  Er wordt over gepraat door belangrijke mensen.
een manier om aan te geven dat de klinker kort is. Zelfs
in samengestelde woorden als dikkop (waar de eerste en OPZOEKEN
de tweede k tot verschillende woorddelen behoren) of in We zetten dus ook liever niet twee keer er in een zin.
bak kuilgras is er die neiging: je zegt alleen twee k’s als je Vanwaar nu deze herhalingsangst? Misschien heeft het
met heel veel nadruk spreekt, en dat klinkt dan meteen ermee te maken dat we bij het luisteren altijd een beetje
ook enigszins onnatuurlijk. De k in bak kuilgras klinkt achterlopen. Alles wat iemand zegt, moet de luisteraar
normaliter wel wat langer dan die in bak aardappelen, decoderen door in zijn geheugen te graven: welke klank
maar dat is toch wat anders dan twee keer een losse k was dat? Wat is dat voor woord en wat betekent het ook
zeggen. alweer? Dat opzoeken kost slechts een fractie van een
Iets groter dan de individuele klinker of medeklinker seconde en tijdens het luisteren ben je je er niet van be-
is de lettergreep. Ook daar vermijden we herhalingen. wust, maar ondertussen heeft de ander alweer andere
Afgezien van wat leenwoorden als couscous, kinderwoor- klanken gezegd. Als die nu precies hetzelfde zijn, maakt
ONZE TAAL 2019 — 4 haald. Je kunt daar statistiek op verrichten: hoe groot is herhalen. 
den als mama en papa en nog wat van die categorieën
dat het hele opzoeken ingewikkelder. Daarom doen we
als sprekers misschien ons best om zo min mogelijk te
zijn er geen woorden waarin een lettergreep wordt her-
de kans dat een bepaalde lettergreep in een woord twee
keer achter elkaar staat? Het gebeurt een enkele keer,
Eerder in iets andere vorm verschenen op
Neerlandistiek.nl.
bijvoorbeeld in woorden als dodo en tutu, maar veel min-
der vaak dan je zou mogen verwachten.
BELANGRIJKE MENSEN
Ook nóg grotere brokjes taal herhalen we niet graag.
30 Samenstellingen met twee keer hetzelfde woord erin