Page 31 - OnzeTaal_april2019_HR

PROFTAAL
VERTAALD DOOR ...

Een vertaler over zijn of haar weerbarstigste vertaalprobleem,
en de oplossing ervan.

Mario Van dik hout

Molegraaf ordt het nog wat met dat grammaticaon-

derwijs op school? Ik voer al jaren een
W campagne tegen de vuistregels en ezels-
Wat is het grootste vertaalprobleem dat u bent bruggetjes waar de schoolontleding van vergeven is.
tegengekomen? Op een congres hoorde ik laatst van promovendus
Het probleem dat je over het hoofd hebt gezien. Op een Gijs Leenders weer zo’n mooi voorbeeld dat het fail-
dag brengt de post je nieuwe vertaling, en trots en tevre- liet van de trucjes aantoont.
den pak je een boek uit de doos. Al snel verdwijnt dat U kent misschien nog de ‘methode’ om het on-
positieve gevoel, want ineens zie je iets wat anders had derwerp van de zin vast te stellen. Je neemt de per-
gemoeten. Bij Mijn strijd, zoals Hitlers tot voor kort ver- soonsvorm (gesteld dat dat lukt), of nog liever het
boden Mein Kampf in de door mij vertaalde versie heet, gezegde, en je stelt de vraag ‘Wie of wat + gezegde?’
ging het om een passage waarin twee Duitse kaartspel- Voorbeeld: ‘Jan leest een boek.’ De persoonsvorm is
len genoemd worden. Ik ben altijd extra op mijn hoede leest (ander trucje: in de vraagzin ‘Leest Jan een
als het in een te vertalen boek gaat over exotische spor- boek?’ staat de persoonsvorm op de eerste plaats
ten of lokale spelletjes, met bijbehorende exotische en van de zin). Wie of wat leest? Antwoord: Jan. Jan is
lokale termen, maar nu was er toch iets aan mijn aan- het onderwerp. Bedrieglijk eenvoudig.
dacht ontsnapt. In de passage spot Hitler met het par- Nu de zin ‘Jan brak de vaas.’ De persoonsvorm is
lement: “Maatregelen van het grootste belang voor de brak (‘Brak Jan de vaas?’). Wie of wat brak? Ant-
toekomst van een hele staat, van een natie zelfs, worden woord: de vaas. Oeps. Het moet Jan zijn, want het is
daar genomen alsof het ging om een partijtje jokeren of ‘Jan en Piet braken de vaas’ en niet ‘Jan braken de
tarot in plaats van het lot van een ras.” Zijn redenering vazen.’
gaf ik adequaat weer, de kaartkundige details níét. Er zijn natuurlijk weer andere trucjes om dit te
repareren, maar welke diepe inzichten in de werking
Hoe hebt u het opgelost? van de menselijke taal worden hier geleerd? En het
Door een aanpassing in een herdruk. Hitler schrijft kan allemaal nog veel erger. Van een collega-vak-
“Schafkopf oder Tarock”. De grote Duitse editie van didacticus kreeg ik eens een uitgeschreven klassen-
Mein Kampf uit 2016 bevat 3700 noten, maar uitgerekend gesprek voorgelegd, waarin de klas gezamenlijk de
bij deze passage ontbreekt elke toelichting. Zo werd ik zin ‘Het was druk in het zwembad’ probeerde te
het slachtoffer van mijn onwetendheid. Tarot als verta- ontleden. Wie of wat was druk? ‘Het zwembad’, zei
ling voor Tarock kan nog nét, al vermoed ik achteraf dat een van de leerlingen, en geef hem eens ongelijk.
Hitler Bayerisches Tarock heeft bedoeld, een spel uit Beie- Maar het onderwerp kan niets anders dan het zijn,
ren en Oostenrijk waarbij geen tarotkaarten maar regu- want het zwembad zit al in de plaatsbepaling in het
liere speelkaarten worden gebruikt. Reden om tarot stil- zwembad.
letjes in tarok te veranderen. Maar met jokeren ben ik Hoe kun je het onderwerp dan wél eenvoudig be-
beslist de mist in gegaan. Schafkopf, ook weer een geliefd palen? Het taalkundige antwoord is: het onderwerp
kaartspel in Beieren en omstreken, is zo’n woord waar is het zinsdeel dat het beste aan alle criteria van een
helaas geen equivalent voor is, omdat we het spel hier onderwerp beantwoordt: het staat vaak vooraan, het
niet kennen. Maar in elk geval laat ik vanaf druk vijf heeft soms een naamval, het is vaak degene die iets
Hitler nu zeggen wat hij wilde zeggen: “alsof het ging doet, het komt in getal (meervoud/enkelvoud) over-
om een partijtje Schafkopf of tarok”. een met de persoonsvorm. Je moet afwegen, niet
blind toepassen.
Veel leraren vinden dit te lastig. ‘Daar moeten we
Mario Molegraaf (1960) de leerlingen niet mee lastigvallen’, is hun reactie,
is auteur (onder meer en ze schrappen de problematische zinnetjes uit
van het in 2016 ver- hun onderwijs.
schenen Onder de Akro- Ik stel me dan altijd een chirurgenopleiding voor
polis. Een kleine geschie- waar de docenten een grote zaag uitdelen en ver-
denis van het moderne kondigen dat er alleen armen en benen afgezet wor-
Griekenland) en vertaler den, om de aspirant-chirurgen niet lastig te hoeven
(onder andere van het vallen met het fijnere werk.
proza van Plato en de
poëzie van Kavafis). Hij ONZE TAAL 2019 — 4
verzorgde in 2018 de DE TAALPROF
vertaling van de door
Willem Melching toege-
lichte Nederlandse editie
van Hitlers Mein Kampf.
31