Page 16 - OnzeTaal_april2019_HR

de neus op een wijze zedenles te willen drukken. In deze die de allereerste doelgroep van Bruegels schilderkunst
visie was het de schilder er vooral om te doen de veelzij- vormden, zullen zijn beschrijving van Nederlandstalig
dige rijkdom van onze taal in beeld te brengen. Daarmee idioom met hetzelfde puzzelgenoegen hebben ontcijferd
bevond Bruegel zich in geleerd gezelschap. Had niet de als waarmee ze genoten van de in de zestiende eeuw zo
grote geleerde Erasmus van Rotterdam eerder in die- geliefde ‘emblemata’, het genre van de zinrijke afbeel-
zelfde zestiende eeuw in de loop van tientallen jaren ding: het plaatje met een praatje. Bruegel was in deze
een enorme verzameling spreekwoorden aangelegd, visie geen uitbeelder van het naïeve, vrolijke Vlaamse
de Adagia, die in diverse opeenvolgende uitgaven zou boerenleven en ook geen preker met een christelijke
uitgroeien tot 4251 stuks? boodschap, maar een renaissance-kunstenaar die ervan
We vinden dezelfde encyclopedische manier van wer- hield zijn moedertaal op een intellectueel prikkelende,
kelijkheidsweergave in twee andere grote schilderijen enigszins groteske manier te presenteren. In deze mo-
van Bruegels hand. Die werken stammen uit dezelfde derne interpretatie past van alle titels die aan zijn mees-
periode (de tweede helft van de zestiende eeuw), alleen terwerk zijn gegeven, de titel waaronder het schilderij
de thematiek verschilt: Het gevecht tussen carnaval en anno 2019 bekendstaat, het allerbest: Nederlandse
vasten gaat over carnavalsgebruiken en Kinderspelen over spreekwoorden. 
– de naam zegt het al – kinderspelen.
De opdrachtgevers van Bruegels meesterwerk over Op Spreekwoord.nl staat een aanklikbare versie van het
spreekwoorden worden daarom tegenwoordig gezocht in schilderij met alle getraceerde uitdrukkingen; te vinden
gegoede humanistische kringen. De rijke intellectuelen via: www.onzetaal.nl/bruegel.

Verdwenen spreekwoorden

Op Bruegels schilderij Nederlandse spreekwoorden
is een groot aantal Nederlandstalige uitdrukkingen
in beeld gebracht. De schattingen van het precieze
aantal lopen uiteen van 80 tot 118. Ongeveer 50
uitdrukkingen worden nu, precies 450 jaar na de
dood van de schilder, nog altijd gebruikt. Andere
zijn definitief in de vergetelheid geraakt – ook al
zijn sommige ervan nog zo fraai. voor God een baard van vlas maken
(‘schijnheilig zijn’)

een kaars voor de duivel branden het kippenei grijpen en het ganzenei laten
(‘bij iedereen slijmen’)
lopen (‘een verkeerde keuze maken’)

een hark zonder steel
(‘een nutteloos voorwerp’)

ONZE TAAL 2019 — 4

de gracht (‘dat is overduidelijk’)
(‘iets onmogelijks willen doen’)
16 tegen een oven gapen dat hangt als een schijthuis boven