Wat betekent scrupuleus? 

Meestal heeft scrupuleus de positieve betekenissen ‘precies’ en ‘gewetensvol’. Het kan ook gebruikt worden in zinnen die uitdrukken dat iemand té precies is. Een paar voorbeelden:

• Het is een scrupuleuze vertaling van zijn werk. (‘nauwgezet’)
• Ze hebben een scrupuleuze analyse gegeven van wat er is gebeurd. (‘precies’)
• De bank bleek een weinig scrupuleuze kredietverstrekker. (‘weinig gewetensvol’)
• Die scrupuleuze eerbiediging van al die regeltjes leidt nergens toe. (‘té nauwgezet’)

Scrupuleus is via het Frans in het Nederlands terechtgekomen. Het is een afleiding van scrupule (‘gewetensbezwaar’). Scrupule gaat uiteindelijk terug op het Latijnse scrupulus, het verkleinwoord van scrupus. Scrupulus betekende letterlijk ‘puntig steentje’ en figuurlijk ‘bezwaar, bezorgdheid’.

Scrupuleux is in het Frans gevormd door aan scrupule de uitgang -eux te plakken. In het Nederlands werd dat de uitgang -eus. De uitgang -eux/-eus komt ook uit het Latijn: hij is afgeleid van het Latijnse achtervoegsel -osus, dat ‘vol van’ betekent. Scrupuleus (‘vol scrupules’, dus: ‘gewetensvol, precies’) is dus het tegenovergestelde van zonder scrupules. Zonder scrupules betekent ‘zonder gewetensbezwaren’, ‘zomaar, zonder erover na te denken’.

Steentje in je schoen

In het Latijn kregen scrupus en scrupulus mogelijk de figuurlijke betekenis ‘bezwaar, bezorgdheid’ vanwege een praktisch ongemak: een steentje in je schoen of sandaal. Als je een steentje in je schoen hebt, loop je immers niet lekker. Dit bezwaar werd later figuurlijk opgevat. Zo kregen scrupus en scrupulus al in het Latijn ook de betekenis ‘bezwaar, zorg’.