Wat is goed: nooit en te nimmer, nooit ofte nimmer of nooit of te nimmer?

Nooit ofte nimmer

Nooit ofte nimmer is de oudste vorm. Ofte is een oude vorm van of. Deze vorm komt verder alleen nog voor in oftewel en in de vaste uitdrukking ja ofte nee, zoals in ‘Neem je het aanbod aan, ja ofte nee?’

Nooit of te nimmer

Doordat ofte in het moderne Nederlands verder niet voorkwam, herkenden veel mensen het niet meer als één woord. Ze vatten het op als een combinatie van of en te. Dat is ook te zien bij de uitdrukking ja ofte nee: in plaats van ‘Neem je het aanbod aan, ja ofte nee?’ zeggen veel mensen ‘Neem je het aanbod aan, te ja of te nee?’ Te wordt dan niet alleen van ofte losgemaakt, maar ook twee keer gebruikt, als een soort ‘versterking’ voor ja en nee.

Nooit of te nimmer kwam al in 1829 voor in een krant. Het was in de eeuw daarna een heel gangbare variant van nooit ofte nimmer. 

Nooit en te nimmer

De variant nooit en te nimmer (met en te in plaats van ofte) komt ook al lange tijd voor. Het oudste krantencitaat met deze variant dateert uit 1873. Je ziet hem vooral in de jaren dertig en veertig van de twintigste eeuw vaste voet aan de grond krijgen. Waarschijnlijk gingen taalgebruikers de uitdrukking vergelijken met bijvoorbeeld eenzaam en verlaten, altijd en eeuwig, blij en verheugd. Dat ‘extra’ woordje te namen ze daarbij op de koop toe. 

In 1941 verbaasde de toenmalige redactie van Onze Taal zich nog wel over nooit en te nimmer. De redactieleden zagen deze variant in een krant staan en reageerden met: “Dat wordt waarlijk al te gek.” In 1950 was Onze Taal kennelijk toch ook zelf de fout in gegaan: “Nooit en te nimmer zullen wij, strijders en strijderessen voor een juist gebruik van onze taal, deze uitdrukking meer gebruiken. Dit is heus de laatste keer! Want een lezer heeft ons terecht op de onjuistheid van die zegswijze gewezen. Nooit ofte nimmer is de term. Niet: en te, ook niet: of te, maar: ofte, een oude vorm voor: of.”

Sinds 2015 staat nooit en te nimmer echter als variant van nooit ofte nimmer in de Dikke Van Dale.