Wat is het juiste meervoud van handvat: handvaten of handvatten?

Als meervoud van handvat (‘beugel of ander ding om vast te pakken, handgreep’) werd vroeger alleen handvatten als juist beschouwd. Omdat veel mensen die taalnorm kennen, krijgt handvatten nog steeds vaak de voorkeur. Toch geven alle recente woordenboeken en (officiële) spellinglijsten beide meervouden.

Vat: ‘greep’ of ‘ton’

Het tweede deel van handvat (vat) betekent van oorsprong ‘plaats waar je iets kunt vastpakken’, ‘mogelijkheid om iets of iemand aan te vatten, te grijpen’, ‘greep, heft’. Het meervoud hiervan is vatten. Daarom is het oorspronkelijke meervoud van handvat ook handvatten.

Maar vat is ook een aanduiding voor een gebruiksvoorwerp: iets (zoals een pot, kruik of ton) waarin je allerlei dingen kunt bewaren. In die betekenis heeft het als meervoud vaten. Dat geldt ook voor de betekenis ‘transportbuis in een lichaam’, zoals in bloedvat(en) en lymfevat(en).

Vaten klinkt vertrouwder

Dat handvat naast het oorspronkelijke meervoud handvatten het meervoud handvaten heeft gekregen, komt waarschijnlijk doordat vaten vertrouwder klinkt. Het meervoud handvatten is namelijk een bijzonder geval: er is geen ander woord in gebruik met vat in de betekenis ‘greep, heft, mogelijkheid om iets vast te pakken’. Ook als zelfstandig woord komt dit vat nauwelijks meer voor. We gebruiken het alleen nog in het enkelvoud in vaste verbindingen als ergens geen vat op hebben en ergens vat op krijgen.

Het andere vat (‘ton’, ‘transportbuis’) is een stuk gebruikelijker, zeker ook in het meervoud (wijnvaten, benzinevaten, bloedvaten). Het is dus op zichzelf niet vreemd dat naar analogie hiervan ook het meervoud handvaten ingeburgerd is geraakt.

Historie

Nieuw is het meervoud handvaten overigens niet. Het historische Woordenboek der Nederlandsche Taal geeft een citaat uit 1911 waarin handvaten voorkomt. En wie in oude kranten zoekt, kan dit meervoud al in negentiende-eeuwse teksten tegenkomen, en zelfs in een achttiende-eeuwse krant, namelijk de Middelburgsche Courant van 28 augustus 1766, waarin over “Yzere Handvaten” wordt geschreven.