Is het ‘de eerste vijf klanten’ of ‘de vijf eerste klanten’?

Er wordt weleens bezwaar gemaakt tegen de volgorde ‘de vijf eerste klanten’. Dit kan namelijk gelezen worden als: er zijn vijf mensen die allemaal de eerste klant zijn – wat natuurlijk niet mogelijk is. Juist omdat deze lezing niet voor de hand ligt, interpreteren de meeste mensen ‘de vijf eerste’ echter als synoniem van ‘de eerste vijf’: ‘de nummers een tot en met vijf’.

In sommige gevallen is er sprake van een betekenisverschil:

1. (We houden één wedstrijd voor iedereen.) De eerste drie hardlopers krijgen een medaille.
2. (We houden drie wedstrijden: één voor mannen, één voor vrouwen en één voor kinderen.) De drie eerste hardlopers krijgen een medaille.

In zin 1 krijgen de hardlopers die als nummer één, twee en drie over de finish komen een medaille. Bij zin 2 zijn de lopers verdeeld in drie groepen, en krijgt alleen de winnaar van elke groep een medaille.

De twee leukste / leukste twee

In de eerste vijf / de vijf eerste staat een telwoord (vijf) en het rangtelwoord eerste. In het algemeen is ook in een combinatie van een telwoord en de overtreffende trap van een bijvoeglijk naamwoord de woordvolgorde vrij: de twee leukste en de leukste twee betekenen hetzelfde.

Toch hebben veel mensen een voorkeur voor een bepaalde volgorde: de twee leukste. Dat is niet zo vreemd. Een bijvoeglijk naamwoord staat bij voorkeur zo dicht mogelijk bij het zelfstandig naamwoord waar het een belangrijke eigenschap van noemt; het vormt daarmee een vaste combinatie. Zonder overtreffende trap zeggen we de twee leuke foto’s. Als het uit een grotere groep foto's gaat om de twee foto’s die het leukst zijn, kan heel goed de twee leukste foto’s gezegd worden. Maar ook de leukste twee foto’s is heel goed verklaarbaar: die twee foto’s zijn (allebei) het leukst.