matineus

Citaat

“Geen van de drie kandidaten van De Slimste Mens kent de betekenis van het woord ‘matineus’”.
(Bron: We komen alleen goed voor de dag in het kampioenschap ‘kop in ’t zand steken’ – Louis van Kelckhoven, Dagblad van het Noorden, 2 augustus 2021)

Betekenis

gewend vroeg op te staan; in de (vroege) ochtend plaatsvindend

Uitspraak

[ma-tie-neus]

Woordfeit

In matineus zit het Franse woord voor ‘morgen, ochtend’: matin. Matineus is dan ook een Nederlandse vertaling van het Franse matineux, dat is afgeleid van matin: ‘ochtendlijk’ zogezegd, of ‘van de morgen’. (In het Frans spreken ze tegenwoordig eerder van matinal.) Uiteindelijk liggen de wortels van deze woorden in het Latijn. Het Latijnse matutinum betekent ‘ochtend’ en hangt samen met de naam Matuta, de godin van de dageraad. In haar naam zit het woord maturus, dat ‘vroeg, rijp’ betekent.

Matineuze bijeenkomsten vinden dus ‘(vroeg) in de ochtend’ plaats. Maar hoe zit het dan met een matinee? Dat is juist een middagvoorstelling - terwijl je er toch ook matin in herkent. Die verschuiving is al in het Frans ontstaan. De eerste, oudste betekenis van matinée is ‘de ochtend tot 12 uur’. Aanvankelijk was een matinée dus ook een ochtendvoorstelling. Maar in de negentiende eeuw verschoof de betekenis in mondaine kringen naar ‘middagvoorstelling’. Je moet waarschijnlijk vooral aan de tegenstelling denken: ‘níét in de soirée (het Franse woord voor ‘avond’), maar juist overdag’.